biologia kl V dz 2

Pierwiastki, z których składa się organizm.

węgiel, wodór, tlen, azot, siarka, fosfor, wspólnie stanowią 98% masy organizmu

Związki chemiczne budujące organizm.

woda, sole mineralne, cukry, białka, tłuszcze i kwasy nukleinowe

Znaczenie wody w organizmie

1. transport substancji wewnątrz komórki i między komórkami,

Sole mineralne

są źródłem pierwiastków innych niż węgiel, tlen i wodór, regulują procesy zachodzące w organizmie i budują części ciała organizmów.

Cukry

dostarczają energii (glukoza w miodzie), są materiałem zapasowym (skrobia-bulwy ziemniaka), budują organizmy (celuloza-buduje ściany komórek roślinnych np. bawełna)

Białka

są głównym budulcem organizmów (mięśnie, pióra, włosy, pazury), materiał zapasowy (nasiona grochu i fasoli), regulują pracę organizmu i umożliwiają trawienie pokarmów (enzymy)

Tłuszcze

materiał zapasowy, warstwa ochronna, źródło energii.

Kwasy nukleinowe

DNA występuje we wszystkich komórkach, jest w nim zapisana informacja o cechach organizmu.

Magnez

jest u roślin składnikiem zielonego barwnika, który pochłania światło podczas fotosyntezy.

Wapń

buduje kości i zęby u zwierząt.

Komórka

podstawowa jednostka życia. Jest najmniejszą częścią organizmu zdolną do wykonywania czynności życiowych.

Budowa komórki zwierzęcej.

1. jądro komórkowe, 2. cytozol, 3. błona komórkowa, 4. wakuola, 5. mitochondrium, 6. rybosomy, 7. aparat Golgiego, 8. siateczka śródplazmatyczna

Jądro komórkowe

leży w środkowej części komórki, ma kulisty kształt, znajduje się w nim DNA, kieruje wszystkimi procesami zachodzącymi w komórce

Błona komórkowa

oddziela wnętrze komórki od otoczenia i transportuje substancje do wnętrza i na zewnątrz komórki.

Cytozol

galaretowata substancja wypełniająca komórkę, składa się z wody, soli mineralnych i białek.

Wakuola

inaczej wodniczka, ma postać niewielkiego pęcherzyka, uczestniczy w pochłanianiu, trawieniu i wydalaniu.

Mitochondrium

ma owalny kształt, dostarcza energii, jest centrum energetycznym komórki.

Rybosomy

mają wygląd drobnych ziarenek, wytwarzają białka.

Aparat Golgiego

ma postać stosu spłaszczonych, przylegających do siebie pęcherzy i drobnych pęcherzyków, przekształca i transportuje białka.

Siateczka śródplazmatyczna

system cienkich kanalików występujących w całej komórce, wytwarza i transportuje białka i tłuszcze.

Komórka zwierzęca

jest oddzielona od środowiska zewnętrznego błoną komórkową. Jej wnętrze stanowi jądro komórkowe i cytoplazma.

Cytoplazma

składa się z cytozolu i zanurzonych w nim mitochondriów, wodniczek i rybosomów.

Komórki jądrowe

komórki, w których występuje jądro komórkowe. Sa to komórki roślinne, zwierzęce i grzybowe.

Komórki bezjądrowe

nie mają jądra komórkowego. Jedyną grupą organizmów o komórkach bezjądrowych są bakterie.

Komórka roślinna

różni się tym od komórki zwierzęcej, że ma ścianę komórkową (nie błonę) i zawiera chroloplasty.

Samożywność

zdolność niektórych organizmów do samodzielnego wytwrzania pokarmu w procesie fotosyntezy.

Organizmy samożywne

to rośliny, niektóre protisty i nieliczne bakterie.

Fotosynteza

proces, w wyniku którego z dwutlenku węgla i wody, przy udziale światła powstają substancje odżywcze (glukoza) i tlen.

Glukoza

cukier, który jest podstawowym źródłem energii dla organizmu oraz materiałem do produkcji substancji zapasowych i budujących.

Sinice

samożywne bakterie.

Brunatnice

samożywne protisty.

Rosiczka

roślina owadożerna, jest samożywna, jesdak żywi się również drobnymi zwierzętami, z których ciał pobiera azot.

Rośliny mogą przeprowadzać fotosyntezę

ponieważ w ich komórkach znajdują się chloroplasty, zawierające chlorofil - zielony barwnik, który pochłania światło, potrzebne do fotosyntezy.

Czynniki wpływające na intensywność fotosyntezy

1. światło, 2. dwutlenek węgla, 3. woda, 4. temperatura, 5. sole mineralne Każdy z nich zarówno w nadmiarze, jak i w niedoborze powoduje zmniejszenie intensywności fotosyntezy. Rośliny w niekorzystnych warunkach rosną słabe i małe.

Chemosynteza

wykorzystanie energii chemicznej, pochodzącej z gazów wulkanicznych, zamiast światła, do produkcji pokarmu.

Odżywianie

dostarczanie organizmowi substancji niezbędnych do budowania ciała i będących źródłem energii.

Organizmy cudzożywne

nie potrafią samodzielnie wytwarzać pokarmu i muszą go pobierać z otoczenia.

Trawienie

proces, w którym organizm rozkłada pokarm, zawierający złożone związki: bialka, cukry i tłuszcze, na związki proste, które może wykorzystać.

Ze względu na rodzaj pożywienia i sposob jego zdobywania

wyróżniamy trzy grupy organizmów cudzożywnych. Organizmy zjadające inne organizmy, pasożyty i organizmy rozkładające martwe szczątki.

Organizmy zjadające inne organizmy

roślinożercy, mięsożercy, wszystkożercy.

Pasożyty

pobierają pokarm od żywych organizmów zwanych żywicielami. Dzielimy je na wewnętrzne i zewnętrzne.

Pasożyty wewnętrzne

wnikają do ciała żywiciela. Tasiemce, owsiki.

Pasożyty zewnętrzne

żyją na powierzchni ciała żywiciela. Pchły, kleszcze, wszy.

Rośliny pasożytnicze

rośliny, które nie mają chlorofilu i nie moga przeprowadzać fotosyntezy, więc wszystkie substancje, w tym wodę i sole mineralne, pobierają od żywiciela za pomosą ssawek. W Polsce roślinami pasozytniczymi są kanianka i zaraza żółta.

Rośliny półpasożytnicze

Samodzielnie wytwarzaja substancje pokarmowe, ale wodę i sole mineralne czerpia od żywiciela.Np. jemioła.

Organizmy rozkładające martwe szczątki

to drobne zwierzęta np. dżdżownice, bakterie oraz grzyby. Żyją w ściółce leśnej, glebie i mule na dnie zbiorników wodnych.

Dżdżownice

połykają ziemię bogatą w martwe szczątki, które rozkładają w przewodzie pokarmowym, za pomocą enzymów trawiennych.

Grzyby i bakterie

wydzielają enzymy trawienne bezpośrednio do otoczenia, w ten sposób trawią występujące tam złożone związki na substancje proste, które mogą wchlonąć.

Roślinożercy

zwierzęta odżywiające się wyłącznie pokarmem roślinnym,

Mięsożercy

odżywiają się innymi zwierzętami.

Wszystkożercy

zjadają zarówno pokarm roślinny jak i zwierzęcy, w zależności jaki pokarm jest dostępny w danej chwili (niedźwiedź, wróbel, dzik, lis).

Oddychanie

proces w wyniku którego rozkładany jest pokarm i uwalniana energia.

Oddychanie komórkowe

proces który zachodzi w komórce i polega na uwolnieniu energi zawartej w pokarmie.

Oddychanie tlenowe

uwalnianie energii z pokarmu przy udziale tlenu. Glukoza przy udziale tlenu rozkładana jest na dwutlenek węgla i wodę. Proces ten zachodzi głównie w mitochondriach.

Fermentacja (oddychanie beztlenowe)

rozkład pokarmu bez udziału tlenu. Dostarcza mniej energii niz oddychanie tlenowe, gdyz glukoza zostaje tylko w części rozłożona. W taki sposób oddychają bakterie, grzyby i pasozytnicze zwierzęta żyjące w środowisku ubogim w tlen.

Fermentacja alkoholowa

proces w wyniku którego z rozpadu glukozy bez udziału tlenu powstaje alkohol etylowy, dwutlenek węgla i energia. W ten sposób oddychają drożdże.

Fermentacja mlekowa

zachodzi w mięśniach przy długim i intensywnym wysiłku. Glukozę rozkłąda się na kwas mlekowy, dzięki czemu uwalniana jest energia. Kwas mlekowy transportowany jest do wątroby, która wykorzystuje go do produkcji glukozy.

Organizm wykorzystuje najwięcej energii na

wzrost, rozwój i rozmnażanie.

Sposoby rozmnażania

bezpłciowe i płciowe.

Rozmnażanie płciowe

do ktorego potrzebne są komórki rozrodcze, najczęściej biorą w nim udział dwa organizmy rodzicielskie, a ich potomstwo ma cechy obojga rodziców.

Rozmnażanie bezpłciowe

odbywa się bez udziału komórek rozrodczych. Nowe organizmy powstają z jednego organizmu rodzicielskiego i są z nim identyczne. Przykładem takiego rozmnażania jest podzial komórki lub podział rodzicielskiego organizmu wielokomórkowego na fragmenty.

Komórki zależności od pełnionych funkcji

mają różną budowę wielkość i kształt.

Organizmy rozkładające martwe szczątki mają bardzo duże znaczenie w przyrodzie,

gdyż zapobiegają nadmiernemu gromadzeniu się martwych szczątków.Np. pleśniak biały, grzyb żyjący w ściółce bogatej w szczątki organizmów, rozwija się także na produktach spożywczych.

Pokarm roślinny jest łatwo dostępny, ale trzeba go zjeść bardzo dużo i jest bardzo trudny do strawienia, ze względu na obecność celulozy.

Dlatego roślinożercy mają specjalnie przystosowane przewody pokarmowe, dłuższe niż mięsożercy, w których żyją bakterie i protisty, które produkują enzymy trawienne rozkładające celulozę.

Mieżsożercy dzielą się na drapieżniki, polujące na swoje ofiary i zabijające je (orzeł, pająk, wilk) oraz na padlinożerców, które żywią się ciałami martwych zwierząt (sęp, hiena).

dla mięsożerców zdobycie pokarmu jest znacznie trudniejsze niż dla roślinożerców, więc są do tego dobrze przystosowani. Mają ostre zęby i pazury, silne dzioby, wyostrzone zmysły i są sprawni fizycznie.

Wymiana gazowa

proces dostarczania organizmowi tlenu i usuwania dwutlenku węgla.

Chemosyntezę wykorzystują

organizmy żyjące w głębi oceanu, gdzie nie dociera światło.

Organizmy cudzożywne są przystosowane

do poszukiwania, pobierania i trawienia różnych rodzajów pokarmu. Należą do nich zwierzęta, grzyby, większość bakterii oraz niektóre protisty.