blinkist der zufall, das universum und du

De Fontgibu tauchte dort auf, weil er sich in der Adresse geirrt hatte! Kann so etwas wirklich Zufall sein?

De Fontgibu pojawił się tam, ponieważ pomylił adres! Czy to naprawdę może być przypadek?

Es kann und es gibt keinen Beweis für das Gegenteil. Trotzdem suchen wir Menschen verzweifelt nach Gründen, Mustern und Zusammenhängen, sobald etwas Unwahrscheinliches passiert.

Może i nie ma dowodów na to, że jest inaczej. Niemniej jednak my, ludzie, desperacko szukamy powodów, wzorców i powiązań, gdy tylko wydarzy się coś nieprawdopodobnego.

die Kollegen des Wolfgang Pauli (1900-1958) foppten ihren Freund mit der Wortneuschöpfung des „Pauli-Effekts“: Pauli war felsenfest davon überzeugt, dass seine physikalischen Instrumente vorzugsweise dann den Geist aufgaben, wenn er in der Nähe war.

Koledzy teoretyka fizyki i laureata nagrody nobla Wolfganga Pauliego (1900-1958) drażnili się ze swoim przyjacielem neologizmem „efektu Pauliego”: Pauli był głęboko przekonany, że jego fizyczne instrumenty oddały ducha, gdy był w pobliżu.

Erst das Berufungsverfahren deckte den Rechenfehler auf. Arzt und Richter hatten nicht berücksichtigt, mit welcher Wahrscheinlichkeit eine Mutter ihr eigenes Kind ermordet. Die ist bei Neugeborenen nämlich noch geringer als ein plötzlicher Kindstod.

Dopiero proces odwoławczy ujawnił błąd obliczeniowy. Lekarz i sędzia nie brali pod uwagę prawdopodobieństwa zamordowania przez matkę własnego dziecka. U noworodków jest nawet niższa niż nagła śmierć niemowlęcia.

Wenn etwas Unwahrscheinliches passiert, können wir nur schwer an Zufall glauben. Aber ist es wirklich plausibler, dass Monsieur de Fontgibu Plumpudding essenden Dichtern nachstellte? Zufall bedeutet nämlich nicht, dass es keine Ursache gibt!

Kiedy dzieje się coś mało prawdopodobnego, trudno nam uwierzyć w zbieg okoliczności. Ale czy naprawdę bardziej prawdopodobne jest, że pan de Fontgibu śledził poetów jedzących pudding śliwkowy? Zbieg okoliczności nie oznacza, że nie ma przyczyny!

Und doch erweisen sich Voraussagen all dieser geballten Sammelwut und Rechenkraft zum Trotz noch immer als schwierig. Denn irgendwo hat irgendwie immer noch eine andere Kraft ihre Finger im Spiel. Nennen wir sie: das Chaos.

A jednak, pomimo całej tej skoncentrowanej manii zbierania i mocy obliczeniowej, przewidywania wciąż okazują się trudne. Ponieważ gdzieś, jakoś, inna siła jest nadal zaangażowana. Nazwijmy to chaosem.

Newton widmete sich dieser Frage zunächst beim sogenannten Zweikörperproblem. Wenn z.B. ein Meteorit in einen Planeten stürzt, verändert er dessen Geschwindigkeit und Kurs.

Newton najpierw odniósł się do tego pytania za pomocą tak zwanego problemu dwóch ciał. Na przykład, kiedy meteoryt uderza w planetę, zmienia swoją prędkość i kurs.

Die Umlaufbahn des Planeten würde sich verändern und die ursprüngliche Prognose wäre fehlerhaft. In einem regulären System hätte eine solche Unregelmäßigkeit noch überschaubare Auswirkungen

Orbita planety uległaby zmianie, a pierwotna prognoza byłaby błędna. W zwykłym systemie taka nieprawidłowość nadal miałaby możliwe do opanowania skutki

Schwieriger wird das Ganze in einem chaotischen System. Newton scheiterte bereits an der Berechnung des Dreikörperproblems

W chaotycznym systemie wszystko staje się trudniejsze. Newton już zawiódł przy obliczaniu problemu trzech ciał

Es braucht einen Computer, der sich Schritt für Schritt vortastet, also immer wieder auf der Grundlage aktueller Messdaten neue Kalkulationen anstellt.

Potrzebny jest komputer, który krok po kroku wyczuwa swoją drogę do przodu, czyli stale dokonuje nowych obliczeń na podstawie aktualnych danych pomiarowych.

Der zarte Flügelschlag eines winzigen Schmetterlings kann eine Veränderung des geplanten Ausgangszustands bewirken, der zusammen mit vielen anderen Änderungen über längere Zeit hinweg gigantische Auswirkungen

Delikatne trzepotanie skrzydełek malutkiego motyla może spowodować zmianę od planowanego stanu początkowego, co wraz z wieloma innymi zmianami może mieć gigantyczne efekty w długim okresie czasu

die Entstehung eines Wirbelsturms, der drei Jahre später an eine Tausende Kilometer entfernte Küste donnert.

pojawienie się huraganu, który trzy lata później uderzył w wybrzeże oddalone o tysiące kilometrów.

Mit anderen Worten: Die kleinsten Abweichungen machen langfristige Prognosen unendlich schwer. Nun könnte man meinen, man müsse einfach den Anfangszustand genauer vermessen.

Innymi słowy: Najmniejsze odchylenia sprawiają, że prognozy długoterminowe są nieskończenie trudne. Można by pomyśleć, że po prostu trzeba było dokładniej zmierzyć stan początkowy.

Egal wie genau wir messen, wir können das Chaos nicht überlisten.

Bez względu na to, jak dokładnie mierzymy, nie możemy przechytrzyć chaosu.