Gatunki literackie

 0    27 kartičky    lenka1
stáhnout mp3 Vytisknout hrát zkontrolovat se
 
otázka język polski odpověď język polski
apokalipsa
začněte se učit
gatunek rozwijający się w piśmiennictwie żydowskim od II w. p.n.e. do I w. n.e.; opis proroctwa dotyczącego wydarzeń w dniach Sądu Ostatecznego; odznacza się rozbudowaną symboliką; ważną funkcję pełnią wizje prorocze; istotne są też elementy katastrofizmu
Apokalipsa św. Jana Ewangelisty (Nowy Testament)
bajka
začněte se učit
gatunek literatury dydaktycznej; krótki utwór pisany wierszem lub prozą, zawierający naukę moralną; bohaterami bajki są zwykle zwierzęta lub ludzie, rzadziej rośliny lub przedmioty
Bajki Ignacego Krasickiego, np. "Wilk i owce" lub "Mądry i głupi"
ballada
začněte se učit
gatunek wyrosły z poezji ludowej; należą do niego pieśni, najczęściej stroficzne, opowiadające o niezwykłych zdarzeniach legendarnych lub historycznych; narracja jest silnie zsubiektywizowana; w obrębie narracji często pojawiają się partie dialogowe
cykl "Ballady i romanse" Adama Mickiewicza
dramat groteskowy
začněte se učit
gatunek dramatu uprawiany zwłaszcza w obrębie teatru absurdu; fabuła rozwija się przez sytuacje absurdalne (ale niemające charakteru fantastycznego); postaci cechuje groteskowość; często stosowane są chwyty czarnego humoru, pure nonsensu i parodii
"Szewcy" Stanisława Ignacego Witkiewicza; "Iwona, księżniczka Burgunda" Witolda Gombrowicza
dramat romantyczny
začněte se učit
gatunek dramatu odrzucający normy dramaturgii klasycystycznej; utwory te odznaczały się eklektyzmem – swobodnie łączono w nich elementy dramatyczne z epickimi i poetyckimi, realizm z fantastyką, sceny zbiorowe z fragmentami lirycznymi, tragizm z komizmem, wzniosłość z groteską itd.
"Dziady" Adama Mickiewicza; "Nie-Boska komedia" Zygmunta Krasińskiego
epos
začněte se učit
duży utwór, zwykle wierszowany; jego fabułę tworzą dzieje legendarnych lub historycznych bohaterów; tło zdarzeń stanowi przełomowy moment w dziejach opisywanej społeczności
"Pan Tadeusz" Adama Mickiewicza
epos homerycki
začněte se učit
gatunek epicki, w którym współdziałają dwie płaszczyzny fabularne: świat bohaterów i świat bogów; fabuła jest pozbawiona ciągłości i ma zwykle układ epizodyczny; narrator jest wszechwiedzący i obiektywny; występują epitety na stałe związane z nazwami własnymi i porównania homeryckie
"Iliada" i "Odyseja" Homera
esej
začněte se učit
szkic filozoficzny, naukowy, moralistyczny, publicystyczny lub krytyczny, zazwyczaj pisany prozą; swobodnie rozwija interpretację jakiegoś zjawiska; eksponowany jest podmiotowy punkt widzenia; obok związków logicznych występują w nim dowolne skojarzenia pomysłów, a obok zdań weryfikowalnych – poetyckie obrazy, dygresje, paradoksalne sformułowania, błyskotliwe aforyzmy, nierzadko elementy narracyjne lub liryczno-refleksyjne
"Eseje dla Kassandry" Jerzego Stempowskiego; "Martwa natura z wędzidłem" Zbigniewa Herberta
felieton
začněte se učit
jeden z gatunków publicystyki, swobodny w charakterze, często posługujący się literackimi środkami ekspresji; stanowi zwykle stałą pozycję w dziennikach i tygodnikach; dotyczy zazwyczaj wydarzeń lub problemów aktualnych w danym momencie, nie jest jednak programowym komentarzem do nich; składają się na niego raczej swobodne dywagacje, często niepozbawione zabarwienia satyrycznego; od eseju felieton różni się zarówno rozmiarami (mniejszymi), jak i konieczną aktualnością problematyki
Felietony Bolesława Prusa, Antoniego Słonimskiego, Stefana Kisielewskiego
fraszka
začněte se učit
drobny utwór wierszowany, często o charakterze żartobliwym, oparty jest na zabawnym pomyśle, dowcipnie spointowany; zwykle operuje środkami komizmu sytuacyjnego; nazwę gatunku wprowadził do polszczyzny Jan Kochanowski
"Fraszki" Jana Kochanowskiego
hymn
začněte se učit
uroczysta i podniosła pieśń pochwalna sławiąca bóstwo, bohaterskie czyny, wielkie idee oraz otoczone powszechnym szacunkiem wartości i instytucje; w renesansie hymny nawiązywały głównie do tradycji antycznej; od romantyzmu tematyka poszerzyła się o kwestie filozoficzne, historiozoficzne i moralne
"Hymny" Jana Kasprowicza
nowela
začněte se učit
prozaiczny utwór epicki niewielkich rozmiarów o wyraziście zarysowanej akcji; odznacza się zwięzłością (wynikającą z ograniczenia luźnych motywów, epizodów, postaci dalszoplanowych, elementów opisowych, charakterystyk bezpośrednich, komentarzy i dygresji), prostotą fabuły (zwykle jednowątkowej), rozwijaniem się akcji w kierunku mocno zaznaczonego punktu, dobitnością rozwiązania akcji i pointy
Kamizelka Bolesława Prusa
oda
začněte se učit
jeden z podstawowych gatunków poetyckich wywodzący się z greckiej poetyki chóralnej; utwór wierszowany, najczęściej stroficzny, o charakterze pochwalno-panegirycznym lub dziękczynnym, utrzymany w patetycznym stylu, opiewający wybitną postać, wydarzenie, uroczystość, instytucję lub wzniosłą ideę
"Oda do młodości" Adama Mickiewicza
pieśń
začněte se učit
najstarszy i najczęściej uprawiany gatunek poezji lirycznej; ma związek z pierwotnym współistnieniem poezji i muzyki; śladami tego związku są paralelizmy, powtórzenia i częste występowanie refrenu oraz wyrazista rytmizacja
"Pieśni" Horacego
powieść
začněte se učit
podstawowy gatunek narracyjny literatury nowożytnej; korzeniami sięga literatury starogreckiej; najważniejszym czynnikiem strukturalnym powieści jest narracja powołująca do życia świat przedstawiony wyposażony w fabułę oraz w bohaterów i wydarzenia (osadzone w czasie oraz przestrzeni)
"Lalka" Bolesłwa Prusa
powieść historyczna
začněte se učit
powieść, której fabułę umieszczono w epoce traktowanej przez autora i jego współczesnych jako zamknięty okres dziejów; zwykle uwzględnia prawdy historyczne, ale swobodnie łączy je z wydarzeniami fikcyjnymi; może przedstawiać losy postaci fikcyjnych na tle historycznym lub losy postaci rzeczywistych uzupełnione o wątki fikcyjne
"Potop" Henryka Sienkiewicza
powieść poetycka
začněte se učit
gatunek romantycznej poezji narracyjnej, łączący elementy epickie z lirycznymi (synkretyzm); jest to dłuższy utwór wierszowany, którego luźna, fragmentaryczna i zagadkowa fabuła obfituje w momenty dramatyczne; odznacza się silnym zsubiektywizowaniem opowiadania i opisu; główny bohater (buntownik, outsider) pełni najważniejszą funkcję; zdarzenia rozgrywają się w scenerii historycznej lub egzotycznej
"Konrad Wallenrod" Adama Mickiewicza
powieść psychologiczna
začněte se učit
odmiana powieści skupiająca się na życiu wewnętrznym postaci, jego dynamice, uwarunkowaniach i przejawach; przedstawieniu tego życia służą mowa pozornie zależna, monolog wewnętrzny i strumień świadomości
Cudzoziemka Marii Kuncewiczowej
powieść społeczno-obyczajowa
začněte se učit
podstawowa odmiana powieści w realizmie; wykorzystywano w niej tematy wzięte z życia codziennego; działania bohaterów były motywowane społecznie i psychologicznie
"Emancypantki" Bolesława Prusa
przypowieść
začněte se učit
gatunek literacko-moralistyczny; utwór narracyjny, w którym opowiedziana historia ważna jest jako ilustracja ogólnych prawd dotyczących ludzkiego losu; właściwe rozumienie wymaga przejścia od dosłownego znaczenia fabuły do ukrytego sensu alegorycznego lub moralnego
utwór stylizowany na ten gatunek: "Księgi narodu i pielgrzymstwa polskiego" Adama Mickiewicza
psalm
začněte se učit
hebrajska pieśń religijna o charakterze modlitewno-hymnicznym; zbiór 150 psalmów wchodzi w skład pism Starego Testamentu; rozróżnia się wśród nich rozmaite grupy utworów: hymny pochwalne, sławiące potęgę i dobroć Jahwe, pieśni dziękczynne, patriotyczne, królewskie, żałobne, pokutne, profetyczne; w tradycji biblijnej autorstwo wielu psalmów przypisuje się Dawidowi; w psalmach istotne jest pojawienie się paralelnych elementów synonimicznych, antytetycznych lub wzajemnie dopełniających się
Psałterz Dawidów Jana Kochanowskiego
reportaż
začněte se učit
gatunek dziennikarsko-literacki, obejmujący sprawozdania z wydarzeń, których autor był bezpośrednim świadkiem lub uczestnikiem; forma ta jest genetycznie związana z takimi typami relacji, jak opis podróży, list, diariusz, pamiętnik itp.; niektóre formy reportażu można zakwalifikować do literatury pięknej
"Cesarz" Ryszarda Kapuścińskiego
satyra
začněte se učit
utwór ośmieszający lub piętnujący ukazywane w nim zjawiska – wady i przywary ludzkie, obyczaje, osoby, grupy i stosunki społeczne, postawy światopoglądowe i orientacje polityczne, instytucje życia publicznego; autor posługuje się techniką „krzywego zwierciadła”, chwytami komicznego wyolbrzymienia lub pomniejszenia, środkami karykatury, groteski, pamfletu, inwektywy, paszkwilu
"Satyry" Ignacego Krasickiego
sielanka
začněte se učit
utwór poetycki przedstawiający życie pasterzy, myśliwych, rybaków, którzy na tle pięknej natury przeżywają miłość i zwyczajne problemy codziennej egzystencji; przybiera najczęściej kształt lirycznego monologu, poprzedzonego lub przeplecionego opisem lub dialogiem
"Laura i Filon" Franciszka Karpińskiego
sonet
začněte se učit
gatunek poetycki, którego koniecznym i jednocześnie wystarczającym wyznacznikiem jest układ stroficzny – sonet składa się z czternastu wersów zgrupowanych w dwu czterowierszach (tetrastychach) i dwu tercetach; zasadnicze znaczenie kompozycyjne ma w sonecie podział na dwa podstawowe człony – 8‑wersowy (ujęcia narracyjne lub opisowe) i 6‑wersowy (ujęcia bezpośrednio liryczne lub refleksyjno-filozoficzne)
"Sonety krymskie" Adama Mickiewicza
tragedia
začněte se učit
gatunek dramatu obejmujący utwory, w których ośrodkiem i siłą napędową akcji jest konflikt między dążeniami bohatera a wartościami i mocami wyższymi; konflikt ów opiera się zwykle na przeciwieństwie równorzędnych racji i prowadzi nieuchronnie do katastrofy (bohater jest z góry skazany na klęskę)
"Król Edyp" Sofoklesa
tren
začněte se učit
jeden z gatunków poezji żałobnej ukształtowany w starożytnej Grecji; pieśń lamentacyjna o charakterze elegijnym, wyrażająca żal po czyjejś śmierci, rozpamiętująca czyny i myśli zmarłego oraz zawierająca pochwałę jego zalet i zasług
"Treny" Jana Kochanowskiego

Rodzaje i gatunki literackie

Rodzaj literacki to podstawowy w literaturoznawstwie polskim sposób klasyfikacji dzieł literackich. Wyróżnia się trzy główne rodzaje literackie: dramat, epika, liryka, które dalej dzielą się na gatunki literackie. Gatunek literacki jest więc podrzędną w stosunku do rodzaju literackiego formą utworu literackiego. Do liryki należą m.in. elegia, fraszka, hymn, oda czy pieśń, do epiki nowela, opowiadanie, powieść czy bajka, a do dramatu dramat właściwy, komedia, opera i tragedia.

Epika liryka dramat

Niniejszy zestaw zawiera zarówno opisy danego rodzaju czy gatunku literackiego, jak i przykłady utworu, reprezentującego dany gatunek literacki. Dowiesz się z niego, czym jest dramat groteskowy czy epos homerycki, a także, do jakiego gatunku należy „Kamizelka” Bolesława Prusa czy „Potop” Henryka Sienkiewicza. Wiedza o polskim literaturoznawstwie stanowi bezcenną pomoc na lekcjach polskiego czy podczas pisania matury z języka polskiego.

Wszystko o języku polskim

Mamy nadzieję, że podana lekcja okaże się dla Ciebie przydatna i zmotywuje do dalszych poszukiwań na stronie Fiszkoteki. Wiesz już, że nasze nowoczesne metody nauki zdecydowanie się sprawdzają i skutkują szybkim przyswojeniem wiedzy. Fiszkoteka oferuje niezliczoną ilość lekcji, związanych z językiem polskim. Proponujemy poszukać na własną rękę, a także sprawdzić przygotowane przez nas zestawy: Środki stylistyczne, Prądy literackie, kierunki filozoficzne, Przypadki i wiele wiele innych. Powodzenia!

Komentář:

xDDDDDD napsal: 2010-12-15 19:11:54
heh pzdr

AnnaSikora napsal: 2011-11-27 12:56:47
Dobre!

Chcete-li přidat komentář, musíte se přihlásit.