Historia - od 1789 r. do początków XX w.

Najważniejsze przyczyny trudności gospodarczych Francji w latach 80. 18. w (4)

1) zadłużenie skarbu królewskiego (utrzymanie dworu, wojna o niepodległość USA) 2) kryzys produkcji manufakturowej (niekorzystne umowy z Wielką Brytanią) 3) nieurodzaje w rolnictwie 4) spadek dochodów i wzrost podatków

Deputowani stanu trzeciego ogłaszają, że nie rozejdą się dopóki nie uchwalą konstytucji - obraz, geneza

Na zebraniu Stanów Generalnych w maju 1789 r. ustalono, że będzie się głosować stanami - co oznaczałoby że stan trzeci miał by nierówne szanse. Sprzeciwili się więc.

5 przyczyn rewolucji francuskiej

1. Nierówności społeczne – przywileje szlachty i duchowieństwa, ciężary podatkowe. 2. Kryzys gospodarczy 3. Wpływ oświecenia – idee itp. 4. Słabe rządy – nieudolność Ludwika XVI. 5. Wydatki na wojny – m.in. wsparcie dla USA.

Rewolucja francuska - okres przed uchwaleniem konstytucji (4)

1) 14.07.1789 r - zdobycie Bastylii (twierdza-więzienie) traktowana jako symbol absolutystycznych rządów 2) 4/5.08.1789 zniesienie przywilejów podatkowych szlachty itp. 3) 26.08.1789 Deklaracja praw człowieka i obywatela 4) 06.1791 nieudana ucieczka króla

Rewolucja francuska - okres monarchii konstytucyjnej (1791-92) (4)

1) 3.09.1791 konstytucja Francji (trójpodział władzy, król podlega prawu, więcej osób może głosować w wyborach) 2) 20.04.1792 wypowiedzenie wojny Austrii 3) samosądy ludowe - 10 tys. zabitych 4) 20.09.1792 powstrzymanie sił austriacko-pruskuch

Rewolucja francuska - okres republiki parlamentarnej (3)

1) 22.09.1792 zniesienie monarchii 2) 21.01.1793 stracenie Ludwika XVI za zdradę. Rozszerzyło to I koalicję antyfrancuską (Austria, Prusy + UK, Holandia, Hiszpania, Portugalia) 3) 03.1793 powstanie antyrepublikańskie 4) 4.1793 Komitet Ocalenia Publicznego

Rewolucja francuska - okres dyktatury jakobinów (3)

1) czerwiec 1793 r. radykalni jakobini na czele z Maximilienem Robespierrem przejmują władzę w KOP 2) jakobini stosowali terror 3) na przełomie 1793/94 Francja zaczęła odnosić sukcesy w walkach z I koalicją

Rewolucja francuska - okres rządów termidorian Dyrektoriatu (1794-99) (4)

1) 7.1794 - jakobini zostają obaleni a Robespierre stracony, władzę przejmują termidorianie 2) 1795 - zajęcie Niderlandów i wycofanie się Prus z koalicji 3) 1795 Nowa konstytucja (Francja pozostaje republiką) 4) niekorzystny dla Austrii pokój 1797 r.

Siostrzane republiki

Siostrzane republiki to państwa zależne od Francji, utworzone podczas rewolucji francuskiej i wojen napoleońskich. Były wzorowane na francuskim ustroju republikańskim. Przykłady: Republika Cisalpińska, Batawska, Helwecka, czy Parthenopejska.

Działania Napoleona Bonaparte 1798-99

W latach 1798-1799 Napoleon prowadził kampanię egipską. Zajął Egipt, chcąc odciąć Brytyjczyków od Indii, ale jego flota została zniszczona pod Abukirem (1798). Wrócił do Francji w 1799 roku, gdzie przeprowadził zamach stanu przejmując władzę.

Koniec rewolucji francuskiej

Za koniec rewolucji francuskiej uznaje się rok 1799, gdy Napoleon Bonaparte dokonał zamachu stanu 18 Brumaire'a i objął władzę jako pierwszy konsul. Wraz z tym wydarzeniem zakończył się okres rewolucyjnych przemian we Francji.

Największe osiągnięcia okresu konsulatu Napoleona Bonaparte (1799-1804)

1) zakończenie wieloletniego okresu konfliktów wewnętrznych 2) poprawa sytuacji gospodarczej kraju 3) konkordat regulujący wolność wyznania i dużą zależność duchownych od władz 4) rozwój sądownictwa powszechnego 5) Kodeks cywilny 1804 r.

Objęcie przez Napoleona Bonaparte tytułu cesarza Francuzów

W 1804 r. Bonaparte koronował się na cesarza, co było potwierdzeniem absolutystycznego charakteru władzy. Francja znów stała się dziedziczną monarchią.

Szlachectwo itp., elita władzy oraz zamożność za Napoleona Bonaparte

Szlachectwo i tytuły arystokratyczne przywrócono, jednak w formie tytułów honorowych. Elita była złożona z osób zasłużonych i kompetentnych. Zamożność kraju wzrosła dzięki m.in. podbojom.

Wojna Francji z II koalicją antyfrancuską

W 1800 r. Francja odniosła dwa ważne zwycięstwa nad Austrią. W 02.1801 podpisano pokój. Następnie Rosja i Wielka Brytania wycofały się z wojny.

Wojna Francji z III koalicją antyfrancuską (1800-1806)

Napoleon planował inwazję na Wyspy Brytyjskie, jednak jego flota przegrała z brytyjską. W 1805 r. zawarto zwycięski pokój z Austrią. W 1806 r. Święte Cesarstwo Rzymskie przestało istnieć przechodząc pod Napoleona.

Wojna Francji z IV koalicją antyfrancuską

W 1806 umocnienie się Napoleona w państwach niem. doprowadziło do wystąpienia przeciw Prus, Wielkiej Brytanii i Rosji. Pod Jeną i Auerstadt rozbita została armia pruska. W listopadzie rozpoczęto blokadę kontynentalną. Pokój z Rosją i Prusami w Tylży 1807.

pokój w Tylży - rok i ustalenia

(1807 r.) Rosja stała się na kilka lat sojusznikiem Napoleona. Prusy straciły niemal połowę terytorium (Królestwo Westfalii, Księstwo Warszawskie).

Podboje Rosji w trakcie sojuszu z Napoleonem (3)

1) Zdobycie Finlandii i Wysp Alandzkich od Szwecji 2) sukces z Turcją 3) Besarabia

Francja a Hiszpania i Portugalia za Napoleona Bonaparte

W 1807 r. Francja zajęła Portugalię, a rok później Hiszpanię. Tron hiszpański objął brat Napoleona - Józef. Wkrótce Hiszpanie wzniecili powstanie i podjęli działania partyzanckie.

Wojna Austrii z Francją 1809 r.

Austria i Wielka Brytania utworzyły V koalicję i podjęły wojnę z Francją i jej sojusznikami. Francja wygrała, a w wyniku pokoju monarchia habsburska utraciła około 1/3 swoich ziem.

Przyczyny wojny Francji z Rosją za Napoleona Bonaparte (2)

1) Rosja nie akceptowała hegemonii Napoleona 2) Rosja przestała przestrzegać blokady kontynentalnej

Wojna Napoleona z Rosją - 1812 r.

Rozpoczęta w czerwcu 1812 r. Francuzi mieli poważne problemy z zaopatrzeniem, do tego nadeszła zima. Francuzi opuścili Moskwę po jej pożarze. Napoleon wycofał się z Rosji by zebrać nowe oddziały, choć wycofywanie było również trudne.

Francja vs VI koalicja (1813-14)

VI koalicja - Rosja, Wielka Brytania, Szwecja, Prusy i Austria, członkowie koalicji dostrzegli szansę po klęsce Napoleona w Rosji. W kwietniu 1814, po zajęciu Francji, Napoleon utracił tron. Otrzymał wyspę Elbę, a do władzy wrócili Burbonowie.

Sto dni Napoleona w 1815 r.

1 marca 1815 r. Napoleon wylądował na wybrzeżu Francji. Zajął Paryż. Jednak 18 czerwca po klęsce pod Waterloo. Po tym zesłano go na wyspę Św. Heleny gdzie zmarł w 1821.

Przedstawiciele Prus, Austrii, Rosji i Francji na Kongresie wiedeńskim

1) Prusy - król Fryderyk Wilhelm III, kanclerz Karl Hardenberg 2) Austria - cesarz Franciszek I, książę Klemens Metternich 3) Wielka Brytania - msz Robert Stewart 4) Francja - Charles de Talleyrand

Francja na Kongresie wiedeńskim

Francja, reprezentowana przez Talleyranda, mimo klęski Napoleona zachowała istotną pozycję na Kongresie Wiedeńskim (1814–1815). Przywrócono jej granice z 1792 r., a Talleyrand skutecznie bronił jej interesów, promując równowagę sił w Europie.

Cele Kongresu wiedeńskiego

Celem Kongresu Wiedeńskiego (1814–1815) było przywrócenie równowagi sił w Europie po wojnach napoleońskich, restauracja monarchii, zapobieżenie rewolucjom i stabilizacja polityczna. Ustalono nowe granice oraz utworzono Święte Przymierze.

Legitymizm

Legitymizm to zasada polityczna, zgodnie z którą władza monarchy jest uznawana za prawowitą tylko wtedy, gdy pochodzi z tradycji dynastycznych lub świętej woli Bożej. Była kluczowa dla restauracji monarchii, szczególnie na Kongresie Wiedeńskim.

Europa po kongresie wiedeńskim 1815 r. (zdjęcie)

.

Święte Przymierze

Święte Przymierze, utworzone w 1815 r. przez Austrię, Prusy i Rosję, miało na celu utrzymanie porządku monarchicznego i zapobieganie rewolucjom po upadku Napoleona. Z czasem do sojuszu przystąpiły inne państwa, ale jego wpływ osłabł, zwłaszcza po 1830 r.

Kto nie dołączył do Świętego Przymierza (3)

Wielka Brytania, Państwo Kościelne, Turcja (nie zaproszono jej)

Wynalazca lampy naftowej

Ignacy Łukasiewicz

maszyna do szycia - rok wynalezienia

1830

dynamit - rok wynalezienia

1867

Początki kolei

Początki kolei sięgają XVIII wieku, gdy w Anglii rozwinięto kolej konną do przewozu węgla. W 1825 roku uruchomiono pierwszą linię kolejową parową (Stockton-Darlington), a w 1830 roku linię Liverpool-Manchester, co zapoczątkowało rozwój kolei na świecie.

początki lotnictwa

Początki lotnictwa sięgają XVIII wieku, gdy w 1783 roku bracia Montgolfier dokonali pierwszego lotu balonem. W 1903 roku bracia Wright zbudowali pierwszy samolot silnikowy, Flyer I, który wykonał udany lot, co zapoczątkowało erę lotnictwa.

pierwsze samochody

Pierwsze samochody pojawiły się w XIX wieku. W 1886 roku Karl Benz skonstruował Benz Patent-Motorwagen, uznawany za pierwszy samochód napędzany spalinowo. Wkrótce rozwój motoryzacji przyspieszył dzięki twórcom takim jak Gottlieb Daimler i Henry Ford.

pierwszy telegram

Telegram powstał dzięki wynalezieniu telegrafu elektrycznego. W 1837 roku Samuel Morse opracował telegraf oraz alfabet Morse'a, umożliwiając przesyłanie wiadomości na odległość. Pierwszy telegram wysłano w 1844 roku na trasie Waszyngton-Baltimore

pierwsze telefony i radia

Pierwszy telefon wynalazł Alexander Graham Bell w 1876 roku. Pierwsze radio stworzył Guglielmo Marconi w 1895 roku, przeprowadzając udane transmisje radiowe, co umożliwiło przesyłanie dźwięków na odległość.

Rozwój higieny w XIX w.

W XIX wieku nastąpił duży postęp w higienie. Odkrycie mikroorganizmów przez Louisa Pasteura i teoria germinalna infekcji zmieniły podejście do czystości. Wprowadzono kanalizację, wodociągi i powszechne mycie rąk, co znacznie poprawiło zdrowie publiczne.

Wzrost ludności w XIX w.

W XIX wieku liczba ludności na świecie wzrosła z około 1 miliarda do 1,65 miliarda. W Europie liczba ludności wzrosła dwukrotnie. W USA aż 14-krotnie (imigracja). Wzrost ten wynikał z poprawy warunków życia oraz rozwoju gospodarki.

burżuazja vs arystokracja

Burżuazja to klasa średnia, która wzrosła dzięki przemysłowi i kapitalizmowi, podczas gdy arystokracja to wyższe klasy posiadające ziemie i tytuły szlacheckie. Konflikt między nimi wynikał z rywalizacji o wpływy społeczne i polityczne.

liberalizm

Liberalizm po kongresie wied. był ideologią sprzeciwiającą się absolutyzmowi i wspierającą wolność jednostki, równość wobec prawa, prawa obywatelskie oraz ograniczoną władzę. Rozwijał się głównie wśród mieszczaństwa i inspirował ruchy rewolucyjne XIX w.

konserwatyzm

Konserwatyzm, dominujący po kongresie wiedeńskim, wspierał monarchię, tradycyjne wartości i hierarchię społeczną. Jego celem było zachowanie porządku, przeciwdziałanie rewolucjom oraz obrona religii i autorytetu. Przykładem jest polityka Św Przymierza.

rewolucja w Hiszpanii w 1820

Rewolucja w Hiszpanii w 1820 r. była liberalnym powstaniem przeciw absolutyzmowi Ferdynanda VII. Wprowadzono liberalną konstytucję z 1812 r., lecz interwencja Świętego Przymierza (francuskie wojska w 1823 r.) przywróciła absolutyzm w Hiszpanii.

rewolucja w Italii w 1820

Rewolucja w Italii w 1820 r. wybuchła w Królestwie Obojga Sycylii. Spiskowcy, głównie karbonariusze, domagali się konstytucji i zjednoczenia Włoch. Początkowe sukcesy zakończyły się porażką po interwencji Świętego Przymierza (Austrii).

karbonariusze

Karbonariusze to tajne włoskie stowarzyszenie z XIX w., walczące o konstytucję i zjednoczenie Włoch. Organizowali powstania (1820, 1831), lecz ich działania często kończyły się porażką. Byli inspirowani liberalizmem i opozycją wobec absolutyzmu.

powstanie greckie 1821 i niepodległość Grecji

Powstanie greckie (1821-1829) było walką Greków o niepodległość od Imperium Osmańskiego. Dzięki wsparciu mocarstw (m.in. Rosji, Wielkiej Brytanii, Francji) Grecja uzyskała niepodległość w 1830 r. na mocy traktatu londyńskiego.

Związek Południowy i Północny (Rosja)

Związek Południowy i Związek Północny były to tajne organizacje dekabrystów, dążące do obalenia caratu i wprowadzenia konstytucji. Związek Południowy był bardziej radykalny, z planami rewolucji, podczas gdy Związek Północny skupiał się na reformach itp.

powstanie dekabrystów

Powstanie dekabrystów wybuchło w Petersburgu w grudniu 1825 r. po śmierci cara Aleksandra I. Oficerowie sprzeciwiali się objęciu tronu przez Mikołaja I, żądając ustroju konstytucyjnego. Mikołaj I stłumił bunt, skazując przywódców na śmierć/Syberię.

Okres restauracji 1814-30 we Francji

Okres restauracji (1814-1830) we Francji to czas po upadku Napoleona, gdy Burbonowie odzyskali tron. Ludwik XVIII wprowadził Kartę Konstytucyjną, ale rządy Karola X, próbujące przywrócić absolutyzm, zakończyły się rewolucją lipcową w 1830 r.

rewolucja lipcowa

Rewolucja lipcowa (1830) we Francji wybuchła po decyzjach Karola X, które ograniczały prawa obywatelskie. Po ulicznych protestach abdykował, a tron objął Ludwik Filip I, rozpoczynając Monarchię Lipcową, co naruszało zasadę legitymizmu.

koniec Świętego Przymierza

Koniec Świętego Przymierza nastąpił w 1830 r., gdy jego konserwatywne cele zaczęły być podważane przez zmieniającą się sytuację polityczną w Europie. Rewolucja lipcowa w Francji i inne ruchy liberalne sprawiły, że sojusz stracił znaczenie.

Uzyskanie niepodległości przez Belgię.

Belgia uzyskała niepodległość po rewolucji w 1830 r., buntując się przeciw rządom Wilhelma I z Niderlandów. Po walkach mocarstwa uznały niepodległość Belgii, a w 1831 r. na króla wybrano Leopolda I. Święte Przymierze znów zawiodło.

Wystąpienia w państwach niemieckich

Liberałowie i demokraci chcieli konstytucji dla swoich krajów, co się udało. W maju 1832 odbyła się wielka demonstracja pod hasłem zjednoczenia Niemiec. To przyspieszyło kształtowanie się świadomości narodowej Niemców, jednak doszło do aresztowań.

Wystąpienia w państwach włoskich

W 1831 r. wybuchły powstania, zostały jednak stłumione przez Austrię.

Młode Włochy

Młode Włochy to tajna organizacja założona w 1831 r. przez Giuseppe Mazziniego. Jej celem było zjednoczenie Włoch w formie republiki. Propagowała idee narodowe i demokratyczne, organizowała powstania, ale większość z nich zakończyła się porażką.

unia personalna -> unia realna Wielkiej Brytanii i Irlandii - rok

1801

Dalsza demokratyzacja Wielkiej Brytanii 1829-39

W 1829 r. uchwalono emancypację katolików, umożliwiając im pełne prawa polityczne. Reforma wyborcza z 1832 r. poszerzyła prawo wyborcze dla średniej klasy. Od 1839 r. Izba Lordów nie mogła odwołać rządu.

Kwestia robotników w 1. poł XIX w. w Wielkiej Brytanii

W 1. poł. XIX w w Wielkiej Brytanii robotnicy cierpieli z powodu złych warunków pracy, niskich płac i braku praw. Powstawały związki zawodowe, a ruch czartystów (1838-1848) domagał się powszechnego prawa wyborczego, reform socjalnych i ochrony pracowników

czartyści

Czartyści (1838-1848) to brytyjski ruch robotniczy, który domagał się powszechnego prawa wyborczego dla mężczyzn, tajnego głosowania i równych okręgów. Choć upadł, wpłynął na późniejsze reformy demokratyczne.

Wiosna Ludów we Francji - przyczyny (6)

Przyczyny Wiosny Ludów we Francji (1848): kryzys gospodarczy, bezrobocie, niezadowolenie robotników i chłopów, korupcja rządu, ograniczenia polityczne monarchii lipcowej oraz rosnące żądania liberalnych reform i powszechnego prawa wyborczego.

Wiosna Ludów we Francji

Wiosna Ludów we Francji miała miejsce w 1848 roku, kiedy to wybuchły liczne protesty i rewolucje w całej Europie, w tym we Francji. W wyniku tych wydarzeń obalono monarchię Ludwika Filipa, a 24 lutego ogłoszono II Republikę Francuską.

Francja między II Republiką a II Cesarstwem

Po upadku II Republiki we Francji w 1851 roku, Napoleon III (siostrzeniec Napoleona Bonaparte) przejął władzę po zamachu stanu. W 1852 roku ogłosił II Cesarstwo, stając się cesarzem Napoleonem III. Miał władzę wykonawczą.

Wiosna Ludów w Niemczech

Wiosna Ludów w Niemczech (1848) to seria protestów i rewolucji, które domagały się reform, konstytucji i zjednoczenia. Zjazd Narodowy w Frankfurtcie miał stworzyć zjednoczoną Niemiecką Konstytucję, ale nie odniósł sukcesu, a monarchie odzyskały władzę.

Fryderyk Wilhelm IV w trakcie Wiosny Ludów

Fryderyk Wilhelm IV, król Prus, początkowo obiecał reformy podczas Wiosny Ludów w 1848 r reagując na protesty i żądania konstytucji. Jednak gdy sytuacja się uspokoiła, odmówił przyjęcia zaproponowanej konstytucji z Frankfurtu, uznając ją za zbyt liberalną

Wiosna Ludów w Cesarstwie Austriackim - przyczyny (4)

Wiosna Ludów w Cesarstwie Austriackim (1848) miała kilka przyczyn: niezadowolenie z absolutystycznej władzy Habsburgów, żądania wolności politycznych i obywatelskich, wzrost nastrojów narodowych (zwłaszcza w Węgrzech, Czechach), a także kryzys gospodarczy

Wiosna Ludów w Cesarstwie Austriackim - przebieg

Wiosna Ludów w Cesarstwie Austriackim wybuchła w 1848 roku, gdy protesty w Wiedniu zmusiły Metternicha do dymisji. Po obietnicach reform, zamieszki w Wiedniu i walki w Węgrzech oraz Czechach zostały stłumione, a monarchia odzyskała kontrolę.

Wiosna Ludów w Cesarstwie Austriackim - skutki

Skutki Wiosny Ludów w Cesarstwie Austriackim obejmowały krótkotrwałe wprowadzenie pewnych reform, jak zniesienie cenzury i obietnice konstytucji, ostatecznie przywrócono autorytarną władzę, a Węgry i Czechy zostały stłumione z pomocą Rosji.

uwłaszczenie

Uwłaszczenie to proces, w którym chłopi otrzymali ziemię, którą uprawiali, likwidując system feudalny. Miało na celu poprawę sytuacji chłopów, np. w Prusach (1807) i Austrii (1848).

Wiosna Ludów w Italii

Wiosna Ludów w Italii (1848) to rewolucje dążące do niepodległości i zjednoczenia Włoch. Powstała Republika Rzymska, a protesty przeciw Austrii miały miejsce w wielu miastach. Po początkowych sukcesach rewolucjonistów, ruchy zostały stłumione.

Rezultat Wiosny Ludów (podsumowanie)

Rezultatem Wiosny Ludów (1848) były krótkotrwałe reformy, jak konstytucje, ale większość rewolucji została stłumiona. Władze monarchistyczne odzyskały kontrolę, a żądania zjednoczenia narodów i praw obywatelskich nie zostały spełnione.

Powstanie Wielkiej Kolumbii

Wielka Kolumbia powstała w 1819 r. z inicjatywy Bolívara, obejmując dzisiejszą Wenezuelę, Kolumbię, Ekwador i Panamę. Miała być silnym państwem, ale wewnętrzne konflikty doprowadziły do jej rozpadu w 1831 r. na niezależne kraje (🇻🇪🇨🇴🇵🇦🇪🇨).

Czemu Hiszpanie nie zainterweniowali w odpowiedzi na stworzenie Wielkiej Kolumbii

Hiszpania była osłabiona wojnami napoleońskimi i wewnętrznymi kryzysami. Dodatkowo Wielka Brytania, dominująca na morzach, wspierała niepodległość Ameryki Łacińskiej, a USA ogłosiły doktrynę Monroego (1823), sprzeciwiając się europejskiej interwencji.

Niepodległość La Platy w 1816 r.

Niepodległość La Platy w 1816 r. doprowadziła do walk między federalistami a unitarystami. W efekcie powstała Argentyna, a inne regiony, jak Boliwia (1825) i Urugwaj (1828), oddzieliły się. Kraj przez dekady zmagał się z niestabilnością polityczną.

Jose de San Martin

José de San Martín był argentyńskim generałem i bohaterem walk o niepodległość. Wyzwolił Argentynę (1816), Chile (1818) i Peru (1821). W 1822 r. spotkał się z Bolívar em w Guayaquil, po czym wycofał się z polityki i udał na emigrację do Francji.

Niepodległość Meksyku

Niepodległość Meksyku ogłoszono 16 września 1810 r. po wybuchu powstania pod przewodnictwem księdza Miguel'a Hidalgo. Po długiej walce, zakończonej w 1821 r., Meksyk uzyskał niepodległość od Hiszpanii, co miało wpływ na całą Amerykę Łacińską.

Zjednoczone Prowincje Ameryki Środkowej

Zjednoczone Prowincje Ameryki Środkowej powstały w 1823 r. po uzyskaniu niepodległości od Hiszpanii. Obejmowały dzisiejsze Gwatemalę, Salwador, Honduras, Kostarykę i Nikaraguę. Jednak państwo rozpadło się w 1838–1841 r. z powodu napięć regionalnych.

Niepodległość Brazylii

Niepodległość Brazylii ogłoszono 7 września 1822 r. przez Pedro I, syna króla Portugalii, który odmówił powrotu do Europy po rewolucji portugalskiej. W wyniku tego wydarzenia Brazylia stała się monarchią, a Pedro I cesarzem, kończąc panowanie Portugalii.

Wojna amerykańsko-brytyjska 1812-15

Wojna amerykańsko-brytyjska (1812–1815) wybuchła z powodu konfliktów handlowych, brytyjskich ingerencji w amerykańskie sprawy i uprowadzeń marynarzy. Choć wojna zakończyła się bez zmiany terytoriów, umocniła pozycję USA jako niezależnego narodu.

doktryna Monroego

Doktryna Monroego (1823) była polityką USA, która sprzeciwiała się dalszemu kolonializmowi europejskiemu w Ameryce. Zawierała zapowiedź, że USA nie będą ingerować w sprawy Europy, a Europa nie powinna interweniować w Ameryce.

Nabytki terytorialne USA 1803-67 (5)

1) Luizjana kupiona od Francji w 1803 2) Floryda uzyskana od Hiszpanii w 1819 3) Teksas w 1845 - przyłączenie Teksasu wiązało się z wypowiedzeniem Meksykowi wojny 4) meksykańskie terytoria, m.in. Kalifornia wojna 1846-48 5) 1867 Alaska kupiona od Rosji

Ludność USA przed wojną secesyjną - 1800 r. vs 1860

W 1800 r. ludność USA wynosiła około 5,3 miliona, a w 1860 r. osiągnęła 31,4 miliona. Wzrost ten wynikał z migracji, wzrostu narodzin i rozwoju gospodarczego. Większość populacji mieszkała na północy, a południe miało większy odsetek niewolników.

Rozbieżności między Północą a Południem przed wojną secesyjną

Przed wojną secesyjną Północ była przemysłowa, z wolną siłą roboczą, a Południe opierało się na rolnictwie i niewolnictwie. Główne różnice dotyczyły gospodarki, polityki i kwestii niewolnictwa, co prowadziło do napięć między regionami.

Abolicjonizm

Abolicjonizm to ruch dążący do zniesienia niewolnictwa. W USA zyskał na sile w XIX w., szczególnie na Północy, gdzie domagano się uwolnienia niewolników na Południu. Abolicjoniści, jak Frederick Douglass i Harriet Tubman, walczyli o prawa Afroamerykanów.

Obawy Południa związane z początkiem prezydentury Lincolna

Południe obawiało się, że prezydentura Abrahama Lincolna (od 1861 r.) doprowadzi do zakazu niewolnictwa w stanach południowych, co zagroziło ich gospodarczej strukturze opartej na niewolniczej pracy. Te obawy przyczyniły się do secesji południowych stanów

Secesja w 1861

W 1861 r. Południe, obawiając się zakazu niewolnictwa przez prezydenta Lincolna, rozpoczęło secesję. 11 stanów ogłosiło niezależność, tworząc Skonfederowane Stany Ameryki, co zapoczątkowało wojnę secesyjną między Północą a Południem.

Przebieg wojny secesyjnej

Wojna secesyjna (1861-1865) rozpoczęła się po ataku Konfederatów na Fort Sumter. Północ, silniejsza gospodarczo i ludnościowo, stopniowo pokonała Południe. Kluczowa bitwa pod Gettysburgiem (1863). Kapitulacja Konfederacji w 1865 r. zakończyła wojnę.

Śmierć Abrahama Lincolna

Abraham Lincoln został zamordowany 14 kwietnia 1865 r. przez Johna Wilkesa Bootha, aktora i sympatyka Konfederacji, podczas oglądania przedstawienia w Ford's Theatre w Waszyngtonie. Zmarł następnego dnia, 15 kwietnia.

Co zdecydowało o zwycięstwie Unii nad Konfederacją

Zwycięstwo Unii w wojnie secesyjnej wynikało z jej przewagi gospodarczej, większej liczby ludności, lepszej infrastruktury i silnej armii. Kluczowe bitwy, jak Gettysburg (1863) oraz skuteczna blokada morska, osłabiły Konfederację.

Południe po wojnie secesyjnej

Po wojnie secesyjnej Południe zmagało się z trudnościami rekonstrukcji. Zniszczenia wojenne, upadek gospodarki opartej na niewolnictwie i konieczność integracji z Unią były wyzwaniem. Proces odbudowy trwał do 1877 r a prawa Afroamerykanów były ograniczane

Ograniczanie praw Afroamerykanów po wojnie secesyjnej

Po wojnie secesyjnej, mimo nadania praw, w Południu wprowadzono prawa Jima Crowa, segregację rasową i ograniczenia wyborcze (np. testy umiejętności, opłaty wyborcze), które de facto uniemożliwiały Afroamerykanom pełne korzystanie z praw obywatelskich.

Ku-Klux-Klan

Ku-Klux Klan (KKK) to skrajnie rasistowska organizacja, założona w 1865 r. w Teksasie. Jej celem było terroryzowanie Afroamerykanów i ich sojuszników, aby utrzymać segregację i białą supremację. Klan stosował przemoc, zamachy i zastraszanie.

trust

Trust to forma porozumienia między firmami, w której kontrolują one rynek w danej branży, tworząc praktycznie monopol. W USA w XIX w trusty były popularne, szczególnie w przemyśle naftowym, kolejowym i spożywczym, co prowadziło do działań antymonopolowych

Bitwa pod Little Bighorn

Bitwa pod Little Bighorn (1876) to jedno z najsłynniejszych starć wojny z Indianami. Siły amerykańskie pod dowództwem generała George'a Custera zostały pokonane przez połączone plemiona Lakotów, Cheyenne i Arapaho.

Imigracja do USA od lat 80. XIX w.

Imigracja do USA od lat 80. XIX w. wzrosła, głównie z Europy, szczególnie z Włoch, Irlandii, Niemiec i Europy Wschodniej. Ludzie szukali lepszych warunków życia, pracy w przemyśle i ucieczki przed biedą, prześladowaniami i konfliktami.

Czynniki, które umożliwiły zjednoczenie Włoch (8)

1. Wspólny język i kultura. 2. Działalność Risorgimento. 3. Sojusz Sardynii z Francją (1859). 4. Klęska Austrii. 5. Wyprawa tysiąca Garibaldiego (1860). 6. Osłabienie Państwa Kościelnego. 7. Poparcie liberalnych elit. 8. Wojna prusko-austriacka (1866).

Rola Królestwa Sardynii w zjednoczeniu

Królestwo Sardynii było motorem zjednoczenia Włoch. Premier Cavour prowadził dyplomację, sojusze (z Francją) i modernizację. Armia Sardynii walczyła z Austrią (1859,66) anektowała północ i wsparła Garibaldiego. W 1861 Wiktor Emanuel II został królem Włoch

Wojna krymska

Wojna krymska (1853–1856) to konflikt Rosji z Turcją, Francją, UK i Sardynią. Przyczyną była rywalizacja o wpływy. Walki toczyły się głównie na Krymie. Rosja przegrała, tracąc prestiż i wpływy na Bałkanach. Zakończyła się traktatem paryskim (1856).

Koncepcje zjednoczenia Włoch (3)

1. Republikańska – Mazzini chciał jedności przez rewolucję i republikę. 2. Monarchiczna – Cavour dążył do zjednoczenia pod berłem Sardynii. 3. Konserwatywna – Papież chciał federacji państw włoskich pod swoim przewodnictwem.

Camillo Cavour

Camillo Cavour (1810–1861) był premierem Sardynii, głównym architektem zjednoczenia Włoch. Prowadził politykę modernizacji, sojuszy, a także wojny z Austrią (1859), co pozwoliło Sardynii przejąć kontrolę nad północą Włoch.

Przebieg procesu zjednoczenia Włoch (5)

1. 1859 – wojna z Austrią, Sardynia zdobywa Lombardię. 2. 1860 – wyprawa Garibaldiego, przyłączenie południa. 3. 1861 – proklamowanie Królestwa Włoch. 4. 1866 – wojna z Austrią, Wenecja. 5. 1870 – aneksja Rzymu.

Giuseppe Garibaldi

Giuseppe Garibaldi (1807–1882) był włoskim rewolucjonistą i bohaterem narodowym. Dowodził wyprawą tysiąca (1860), zdobywając Sycylię i Neapol. Jego działania przyczyniły się do zjednoczenia Włoch pod przewodnictwem Sardynii.

Giuseppe Mazzini

Giuseppe Mazzini (1805–1872) był włoskim rewolucjonistą i ideologiem Risorgimento. Założył "Młode Włochy", promując idee republikańskie i zjednoczeniowe. Choć dążył do republiki, zjednoczenie Włoch miało ostatecznie charakter monarchiczny.

Czynniki które umożliwiły zjednoczenie Niemiec (5)

1. Wzrost nacjonalizmu – rozkwit idei narodowych po wojnach napoleońskich. 2. Prusy – silna armia, przewodzenie 3. Związek Celny – zjednoczenie gospodarcze (1834). 4. Wojny – z Danią, Austrią i Francją. 5. Bismarck – zręczna polityka dyplomatyczna.

Otto von Bismarck

Otto von Bismarck (1815–1898) był kanclerzem Prus i głównym architektem zjednoczenia Niemiec. Jego polityka "krwi i żelaza" polegała na wykorzystaniu siły militarnej i dyplomacji. Zjednoczył Niemcy poprzez wojny z Danią, Austrią i Francją.

Wilhelm I Hohenzollern

Wilhelm I Hohenzollern (1797–1888) był królem Prus (1861–1888) i pierwszym cesarzem Niemiec (1871–1888). Jego rządy były kluczowe dla zjednoczenia Niemiec pod przewodnictwem Prus, wspierając Bismarcka w jego działaniach militarno-dyplomatycznych.

Helmuth von Moltke

Helmuth von Moltke (1800–91) był niemieckim feldmarszałkiem i jednym z najwybitniejszych strategów wojskowych XIX wieku. Jako szef Sztabu Generalnego Prus (1857–1888) zreformował armię pruską, co umożliwiło zwycięstwa w wojnach z Danią, Austrią i Francją.

Przebieg procesu zjednoczenia Niemiec (4)

1. 1862 – Bismarck zostaje kanclerzem Prus. 2. 1864 – Wojna z Danią, zdobycie Szlezwika i Holsztynu. 3. 1866 – Wojna z Austrią, powstanie Związku Północnoniemieckiego 4. 1870–1871 – Wojna z Francją, zjednoczenie Niemiec, ogłoszenie cesarstwa.

Depesza emska

Depesza emska (1870) była wymianą telegramów między cesarzem Wilhelmem I a pruskim kanclerzem Bismarckiem. Bismarck, publikując ją w zmienionej formie, sprowokował Francję do wypowiedzenia wojny Prusom, co przyspieszyło zjednoczenie Niemiec.

Wojna francusko-pruska

Wojna francusko-pruska (1870–1871) wybuchła po zmienionej Depeszy emskiej. Francja została pokonana, a Napoleon III wzięty do niewoli. Zwycięstwo Prus umożliwiło zjednoczenie Niemiec i ogłoszenie cesarstwa niemieckiego w 1871 roku.

Na ile zjednoczenie Niemiec zmniejszyło autonomię państw niemieckich

Zjednoczenie Niemiec w 1871 roku ograniczyło autonomię niemieckich państw, które zachowały lokalne rządy i armie, ale ich polityka zagraniczna i wojskowa była kontrolowana przez cesarza Niemiec i Prusy. To centralizacja władzy w Berlinie.

Panowanie królowej Wiktorii

Panowanie królowej Wiktorii (1837–1901) to okres zwany wiktoriańskim, charakteryzujący się rozwojem przemysłowym, wieloma reformami społecznymi i kolonialnymi, oraz stabilnością polityczną. Królowa Wiktoria była symbolem brytyjskiej potęgi i moralności.

ustrój Francji po pojmaniu Napoleona III

Po pojmaniu Napoleona III w 1870 r. podczas wojny francusko-pruskiej we Francji upadło II Cesarstwo. 4 września 1870 r. proklamowano III Republikę, która utrzymała się do 1940 r. Miała system parlamentarno-gabinetowy z prezydentem jako głową państwa.

Komuna Paryska

Komuna Paryska (18.03–28.05.1871) to rewolucyjny rząd w Paryżu utworzony po klęsce Francji w wojnie z Prusami. Radykalni republikanie i socjaliści wprowadzili reformy, ale Komuna została brutalnie stłumiona przez wojska rządowe („krwawy tydzień”).

Ustrój II Rzeszy

II Rzesza Niemiecka (1871–1918) była monarchią konstytucyjną. Głową państwa był cesarz, a władza wykonawcza należała do kanclerza. Parlament składał się z Reichstagu i Bundesratu, z których drugi reprezentował państwa związkowe.

Trójprzymierze

Trójprzymierze (1882) to sojusz wojskowy między Niemcami, Austrią-Węgrami i Włochami. Jego celem było wzajemne wsparcie w przypadku wojny, głównie przeciwko Francji i Rosji, trwając do I wojny światowej.

rządy neoabsolutystyczne w Austrii

Rządy neoabsolutystyczne w Austrii (1849-59) to okres silnej władzy cesarza Franciszka Józefa I. Zniesiono konstytucję, wprowadzono germanizację. Taka polityka nie rozwiązywała jednak problemów lojalności i narodowościowych.

Przekształcenie Cesarstwa Austriackiego w Austro-Węgry

Cesarstwo Austriackie przekształcono w Austro-Węgry w 1867 na mocy kompromisu austro-węgierskiego. Utworzono dwa równorzędne państwa z osobnymi rządami i parlamentami, połączone osobą cesarza, polityką zagraniczną i armią. Węgry zyskały szeroką autonomię.

Przekształcenie Austro-Węgier w monarchię parlamentarną

Austro-Węgry stopniowo stawały się monarchią parlamentarną. Konstytucja z 1867 r. ograniczyła władzę cesarza. Stopniowo rozszerzano prawa wyborcze (1907 – powszechne w Austrii), ale cesarz zachował duży wpływ, a system nie był w pełni demokratyczny.

Przedlitawia a Zalitawia

Przedlitawia to austriacka część Austro-Węgier, a Zalitawia – węgierska. Przedlitawią rządził premier Austrii, a Zalitawią premier Węgier. Obie części miały własne rządy i parlamenty, ale łączyła je osoba cesarza, polityka zagraniczna i wojsko.

Odwilż posewastopolska

Odwilż posewastopolska (1856–1881) to okres reform w Rosji po klęsce w wojnie krymskiej. Aleksander II zniósł pańszczyznę (1861), zreformował sądownictwo, wojsko i administrację. Liberalizacja ograniczona była przez represje wobec opozycji.

Reformy Aleksandra II

Reformy Aleksandra II (1855–81) obejmowały: zniesienie pańszczyzny (1861), reformę sądownictwa (1864), reformę wojskową (przywrócenie poboru powszechnego), decentralizację administracji oraz wprowadzenie samorządów. Jego rządy zakończyły się zamachem.

Narodnicy

Narodnicy to rosyjska grupa rewolucyjna drugiej połowy XIX w., dążąca do obalenia autorytarnego reżimu carskiego. Ich celem było oparcie rewolucji na chłopstwie, uważanym za siłę zdolną do obalenia caratu. Znani z działalności terrorystycznej i zamachów.

Kryzys bałkański i kongres berliński (Rosja)

Dla Rosji Kryzys Bałkański był szansą na osłabienie Turcji i rozszerzenie wpływów na Bałkanach. Po wojnie rosyjsko-tureckiej (1877–78) Kongres Berliński ograniczył jej zdobycze terytorialne, co wywołało rozczarowanie i napięcia z Brytanią i Austro-Węgrami

Aleksander III a reformy Aleksandra II

Aleksander III odrzucił reformy Aleksandra II. Jego rządy były autokratyczne, centralizował władzę, ograniczył samorząd, wprowadził surową cenzurę i represje wobec opozycji, co spowodowało powrót do polityki absolutyzmu.

Polityka Mikołaja II vs Aleksandra III

Mikołaj II kontynuował politykę autokratyczną Aleksandra III, ale był mniej skuteczny. Po wojnie rosyjsko-japońskiej (1904–1905) i rewolucji 1905 r. wprowadził reformy, jak konstytucję i Dumę, ale wciąż utrzymał silną władzę carską.

Rewolucja 1905 w Rosji - przyczyny

Rewolucja 1905 r. miała przyczyny ekonomiczne (ubóstwo, złe warunki pracy), polityczne (autokratyzm caratu, brak reform) oraz społeczne (niesprawiedliwość, brak praw obywatelskich). Wojna rosyjsko-japońska pogłębiła kryzys, wywołując strajki i zamieszki.

Krwawa niedziela

Krwawa Niedziela miała miejsce 9 stycznia 1905 r. w Petersburgu, kiedy wojsko carskie otworzyło ogień do pokojowej demonstracji robotników, którzy domagali się poprawy warunków życia. Zginęło setki osób, co wywołało falę protestów i strajków w całej Rosji

Skutki rewolucji 1905

Rewolucja 1905 r. w Rosji miała kilka skutków: car Mikołaj II, pod wpływem protestów, zgodził się na wprowadzenie konstytucji, zwołanie Dumy i pewne reformy. Mimo to, autokratyzm pozostał, a niezadowolenie społeczne nie zostało w pełni zażegnane.

epoka Meiji

Epoka Meiji (1868–1912) w Japonii to okres modernizacji i westernizacji. Po obaleniu shogunatu Tokugawa, cesarz Meiji przeprowadził reformy polityczne, gospodarcze i społeczne, przekształcając Japonię w potęgę przemysłową.

Dominium

Dominium to autonomiczne terytorium w ramach Imperium Brytyjskiego, mające własny rząd, ale nadal uznające suwerenność Wielkiej Brytanii. Przykłady to Kanada, Australia, Nowa Zelandia i Południowa Afryka.

Brytyjskie imperium kolonialne w XIX w.

W XIX wieku Brytyjskie Imperium Kolonialne rozrosło się, stając się największym imperium na świecie. Podbój terytoriów w Afryce, Azji, Ameryce Północnej i Australii zapewnił Wielkiej Brytanii dominację gospodarczą i militarną.

Brytyjskie nabytki w Azji w XIX w.

W XIX wieku Brytyjczycy rozszerzyli swoje terytoria w Azji, zdobywając m.in. Indie, Birmę, Singapur, Malaje, a także opanowując części Chin. Było to wynikiem wojen (np. wojny opiumowej) oraz imperialistycznej polityki.

Nabytki brytyjskie w Afryce XIX w.

W XIX wieku Brytyjczycy zdobyli w Afryce terytoria takie jak Egipt, Sudan, RPA, Złote Wybrzeże, Kenia, Uganda, Nigeria. Kolonizacja była motywowana interesami gospodarczymi i rywalizacją z innymi mocarstwami.

Wojny burskie

Wojny burskie (1899–1902) to konflikt między Brytyjczykami a burskimi republikami Transwalu i Oranii. Po trudnej wojnie, Brytyjczycy zwyciężyli, a republiki stały się częścią Imperium Brytyjskiego.

Francuskie imperium kolonialne w XIX w.

Francja w XIX w. rozszerzyła swoje imperium kolonialne, zdobywając terytoria w Afryce (Algieria, Senegal), Azji (Indochiny) i na Pacyfiku. Kolonizacja miała na celu zdobycie surowców oraz zapewnienie wpływów politycznych.

Hiszpańskie imperium kolonialne w XIX w.

W XIX w. Hiszpania straciła większość swoich kolonii w Ameryce Łacińskiej, które uzyskały niepodległość. Jednak utrzymała terytoria w Afryce, jak Maroko, Gwinea Równikowa, i Wyspy Kanaryjskie.

Portugalskie imperium kolonialne w XIX w.

W XIX w. Portugalia utraciła swoje kolonie w Ameryce Łacińskiej, w tym Brazylię (1822). Skupiła się na utrzymaniu terytoriów w Afryce (Angola, Mozambik) i Azji (Makau), które pozostały pod jej kontrolą mimo rosnących dążeń niepodległościowych.

Holenderskie imperium kolonialne w XIX w.

W XIX w. Holandia utrzymała kontrolę nad Indiami Holenderskimi (dzisiejsza Indonezja) oraz niektórymi wyspami na Pacyfiku. Po wojnach napoleońskich odzyskała także Surinam w Ameryce Południowej, gdzie kontynuowano system plantacji.

Niemcy i Włosi w rywalizacji o kolonie XIX w.

W XIX w. Niemcy i Włochy, będące nowymi mocarstwami, rywalizowały o kolonie. Niemcy zdobyły tereny w Afryce (Namibia, Togo, Kamerun, Tanzania) i Pacyfiku. Włochy skoncentrowały się na Afryce, zdobywając Erytreę, Libię i Somalię.

Wojna amerykańsko-hiszpańska 1898

Wojna amerykańsko-hiszpańska (1898) była konfliktem, w którym Stany Zjednoczone pokonały Hiszpanię. Powodem była interwencja USA w sprawy Kuby a także wybuch eksplozji na okręcie "Maine". Skutkiem wojny było przejęcie przez USA Filipin, Puerto Rico i Guam

Chiny vs kolonizacja w XIX w.

W XIX w. Chiny uległy europejskiemu imperializmowi. Po wojnach opiumowych musiały otworzyć porty i oddać Hongkong. Wielkie mocarstwa podzieliły kraj na strefy wpływów, osłabiając cesarstwo i wywołując bunty, np. powstanie bokserów (1899–1901).

powstanie bokserów

Powstanie bokserów (1899–1901) było antyzachodnim buntem w Chinach. Tajne stowarzyszenie "Pięść w imię sprawiedliwości i pokoju" atakowało cudzoziemców. Stłumiła je interwencja ośmiu mocarstw, co osłabiło Chiny i zwiększyło zależność od Zachodu.

Przekształcenie Chin w republikę

W 1911 r. wybuchła rewolucja Xinhai, która obaliła dynastię Qing. W 1912 r. proklamowano republikę a jej pierwszym prezydentem został Sun Jat-sen. Chiny weszły w okres chaosu politycznego, rywalizacji warlordów i walki między nacjonalistami a komunistami.

Początki ekspansji kolonialnej Japonii

Japonia rozpoczęła ekspansję po restauracji Meiji (1868). Po zwycięstwach w wojnach z Chinami (1894–1895) i Rosją (1904–1905) zajęła Tajwan, Koreę (1910) i południowy Sachalin. Dążyła do dominacji w Azji, co nasiliło się w XX wieku.

Najważniejsze skurki przyśpieszenia procesów kolonizacyjnych w XIX/XX w.

Kolonializm spowodował eksploatację surowców, degradację kultur lokalnych, podziały etniczne, rozwój infrastruktury, przymusową westernizację oraz konflikty, które wpłynęły na XX-wieczne dekolonizacje i napięcia geopolityczne, np. w Afryce i Azji.

Narodziny kultury masowej

Kultura masowa narodziła się w XIX/XX w. dzięki urbanizacji, edukacji i mediom (prasa, kino, radio). Rozwój technologii umożliwił masowy dostęp do rozrywki i informacji, co wpłynęło na styl życia, konsumpcję i globalizację kultury.

Narodziny kultury masowej

Kultura masowa narodziła się w XIX/XX w. dzięki urbanizacji, edukacji i mediom (prasa, kino, radio). Rozwój technologii umożliwił masowy dostęp do rozrywki i informacji, co wpłynęło na styl życia, konsumpcję i globalizację kultury.

Pozycja kobiet w XIX w.

Kobiety w XIX w. miały ograniczone prawa. Ich rola sprowadzała się głównie do obowiązków domowych. Nie miały praw wyborczych ani dostępu do wyższego wykształcenia. Pod koniec wieku zaczęły walczyć o równouprawnienie, m.in. sufrażystki w Europie i USA.

Manifest komunistyczny

„Manifest komunistyczny” (1848) to dzieło Karola Marksa i Fryderyka Engelsa. Krytykuje kapitalizm, nawołuje do walki klas i rewolucji proletariatu. Głosi hasło: „Proletariusze wszystkich krajów łączcie się” i zapowiada powstanie bezklasowego społeczeństwa

Socjaldemokraci w XIX w.

Socjaldemokraci w XIX w. dążyli do poprawy warunków robotników poprzez reformy, a nie rewolucję. W 1869 r. powstała SPD w Niemczech. Opowiadali się za prawami pracowniczymi, powszechnym głosowaniem i socjalizmem w ramach demokracji parlamentarnej.

Narodziny bolszewizmu

Bolszewizm powstał na początku XX w. jako radykalny odłam rosyjskiej socjaldemokracji. Lenin postulował rewolucję i dyktaturę proletariatu. Po rozłamie w 1903 r. bolszewicy dążyli do obalenia caratu, co zrealizowali w rewolucji październikowej 1917 r.

Narodziny anarchizmu

Anarchizm narodził się w XIX w. jako sprzeciw wobec państwa i hierarchii. Myśliciele jak Proudhon, Bakunin i Kropotkin głosili samorządność, wolność jednostki i zniesienie władzy. Anarchiści brali udział w rewolucjach i strajkach, czasem stosując terror.

I i II międzynarodówka

I Międzynarodówka (1864–1876) łączyła ruchy robotnicze i socjalistyczne, walcząc o prawa pracownicze. II Międzynarodówka (1889–1916) kontynuowała te idee, skupiając się na reformach, ale rozpadła się z powodu różnic w czasie I wojny światowej.

Rozwój nacjonalizmu w 2. połowie XIX w.

W II połowie XIX w. nacjonalizm rozwinął się, zwłaszcza w Europie. Włochy i Niemcy zjednoczyły się, a w innych krajach (np. Polska, Węgry) rosły dążenia niepodległościowe. Nacjonalizm wpływał na tożsamość narodową i polityczne konflikty.

Chadecja w XIX/XXw.

Chadecja w XIX/XX w. powstała jako odpowiedź na rewolucje i socjalizm. Łączyła wartości chrześcijańskie z ideami społecznymi, promując sprawiedliwość społeczną, rodzinę i odpowiedzialność. Wspierała także rozwój demokracji parlamentarnej.

Ewolucja konserwatyzmu w 2. poł XIX w.

W II połowie XIX w. konserwatyzm przeszedł ewolucję, adaptując się do zmian społecznych. Po początkowym sprzeciwie wobec rewolucji i liberalizmu, zaczął akceptować pewne reformy, jak powszechne wybory.

Ewolucja liberalizmu w 2. poł XIX w.

W II połowie XIX w. liberalizm przeszedł ewolucję. Początkowo skupiał się na wolnym rynku i ograniczonej roli państwa, później, w odpowiedzi na problemy społeczne, zaakceptował reformy, jak prawa wyborcze, prawa pracownicze i interwencję państwową.

Od oświecenia do romantyzmu

Przejście od oświecenia do romantyzmu oznaczało zmianę w myśleniu i sztuce. Oświecenie stawiało na rozum, postęp, uniwersalizm, a romantyzm na indywidualizm, emocje, naturę i subiektywność, reagując na rewolucje i przemiany społeczne.

Znaczenie romantyzmu dla narodów

Romantyzm odegrał kluczową rolę w kształtowaniu tożsamości narodowej. Romantycy podkreślali znaczenie historii, tradycji i folkloru, co pomogło w budowaniu poczucia wspólnoty i przynależności. Był także źródłem inspiracji do walki o niepodległość.

Pozytywizm

Pozytywizm (ok. 1864-90) to nurt filozoficzny i społeczny, który kładł nacisk na naukowe podejście do rzeczywistości, myślenie i postęp. Promował rozwój technologiczny, edukację, racjonalizm i pragmatyzm a także działania na rzecz poprawy warunków życia

Modernizm

Modernizm (koniec XIX - początek XX w.) odrzucał tradycję, eksperymentując z formą i treścią. Reagował na zmiany społeczne i technologiczne, koncentrując się na subiektywnych przeżyciach i indywidualizmie w sztuce i literaturze.

Idealizm niemiecki w filozofii

Idealizm niemiecki (koniec XVIII i XIX w.) zakładał, że rzeczywistość jest zależna od umysłu. Kant wprowadził pojęcie "rzeczy samej w sobie", a Fichte, Schelling i Hegel rozwijali ideę ducha i postępu historycznego.

Sytuacja szlachty po rozbiorach

Po rozbiorach szlachta straciła polityczne znaczenie i przywileje, w tym zwolnienia podatkowe. W Prusach i Rosji obciążono ją podatkami, a część zmuszono do służby państwowej. W Galicji miała więcej swobód. Wielu angażowało się w powstania i konspirację.

Legiony Polskie

Legiony Polskie, utworzone w 1797 r., walczyły u boku Napoleona, manifestując nadzieję na odzyskanie niepodległości. Z biegiem czasu ich znaczenie malało, choćby z powodu sojuszu Napoleona z Rosją. Pieśń Legionów Polskich we Włoszech jest hymnem Polski.

Utworzenie Księstwa Warszawskiego

Księstwo Warszawskie zostało utworzone w 1807 roku na mocy traktatów z Tylży po zwycięstwach Napoleona nad Prusami i Rosją. Było to zależne od Francji państwo, mające charakter buforowy, z królem Fryderykiem Augustem jako władcą.

Wojna Księstwa Warszawskiego z Austrią

Wojna Księstwa Warszawskiego z Austrią miała miejsce w 1809 roku. Konflikt wybuchł w wyniku wsparcia Księstwa dla Napoleona. Księstwo odnosiło sukcesy, a po wojnie traktat wiedeński (1809) przyznał mu część ziem austriackich, w tym Kraków.

Skutki wojny francusko-rosyjskiej dla Księstwa Warszawskiego

Wojna francusko-rosyjska (1812) miała duży wpływ na Księstwo Warszawskie. Po klęsce Napoleona, Księstwo zostało osłabione, a po jego upadku (1815) na mocy Kongresu Wiedeńskiego, przestało istnieć.

Decyzje kongresu wiedeńskiego w sprawach polskich

Kongres Wiedeński (1815) podzielił ziemie polskie: Królestwo Polskie pod zwierzchnictwem Rosji, Wielkie Księstwo Poznańskie dla Prus, Rzeczpospolita Krakowska jako wolne miasto pod kontrolą trzech mocarstw, Galicja pozostała przy Austrii.

Zakład Narodowy Ossolińskich

Zakład Narodowy Ossolińskich, założony w 1827 roku we Lwowie przez Józefa Maksymiliana Ossolińskiego, gromadził książki, rękopisy i cenne zbiory. Po II wojnie światowej przeniesiony do Wrocławia, nadal działa jako instytucja kulturalna i naukowa.

Sytuacja Polaków w zaborze rosyjskim 1815-1830

W latach 1815-1830 Królestwo Polskie miało pewną autonomię: własną administrację, wojsko, język polski w urzędach. Car Aleksander I początkowo wspierał tę autonomię, ale po 1825 r. Mikołaj I zaczął ją ograniczać. Po powstaniu autonomia została zniesiona.

Sytuacja Polaków w zaborze pruskim po 1815 r.

Po 1815 r. w zaborze pruskim Polacy byli poddani polityce germanizacji: język niemiecki stał się urzędowym, a administracja była niemiecka. Polacy musieli podporządkować się pruskim zasadom, a ich kultura była ograniczana, mimo rozwoju gospodarczego.

Rzeczpospolita Krakowska

Rzeczpospolita Krakowska (1815-1846) była wolnym miastem na mocy postanowień Kongresu Wiedeńskiego. Została podzielona na 3 strefy kontrolowane przez Austrię, Rosję i Prusy, jednak cieszyła się względną niezależnością.

Aleksander I a Królestwo Polskie

Aleksander I, car Rosji, po Kongresie Wiedeńskim (1815) stworzył Królestwo Polskie z pewną autonomią: miało własną administrację, wojsko i Sejm, a język polski był urzędowy. Aleksander I początkowo wspierał autonomię ale z czasem zaczął ograniczać swobody

Powody narastania polskiej opozycji w latach 20. XIX w. (2)

1) naruszenia przez władze konstytucji 2) despotyczny styl rządzenia nowego cara Mikołaja I 3)

Sprzysiężenie Wysockiego/Spisek Podchorążych

Sprzysiężenie Wysockiego (1828), znane także jako Spisek Podchorążych, było próbą obalenia rosyjskiego panowania w Królestwie Polskim. Miało na celu wybuch powstania. Działania te doprowadziły do wybuchu powstania listopadowego w 1830 roku.

Bezpośrednie przyczyny wybuchu powstania listopadowego (2)

1) Możliwość użycia polskiej armii do interwencji w Belgii. Miejsce polskiej armii w Polsce zajęłaby rosyjska, co ograniczałoby jeszcze bardziej autonomię 2) informacje Wysockiego o nadchodzących aresztowaniach

Przebieg powstania listopadowego w skrócie

Powstanie listopadowe wybuchło 29 listopada 1830 r. w Warszawie. Powstańcy początkowo odnieśli sukcesy, zdobywając miasto. Po przegranej bitwie pod Ostrołęką (1831), rosyjskie wojska pokonały powstańców, a powstanie zakończyło się klęską 21 października.

Następstwa powstania listopadowego (4)

1) Uczestników powstania zsyłano na Syberię. 2) Zlikwidowano nasz sejm i armię, jeszcze bardziej ograniczono naszą wolność. 3) Uderzono w polskie szkolnictwo, a także kościół katolicki. 4) Nasilono rusyfikację.

Wielka Emigracja

Wielka Emigracja to masowy wyjazd Polaków po stłumieniu powstania listopadowego (1831). Działacze, wojskowi i artyści m.in. Mickiewicz, Słowacki i Chopin, udali się głównie do Francji. Tworzyli tam organizacje, walczyli o niepodległość i rozwijali kulturę

Joachim Lelewel

Joachim Lelewel (1786-61) był historykiem, profesorem Uniwersytetu Wileńskiego i działaczem niepodległościowym. Po upadku powstania lis. osiedlił się na emigracji, gdzie angażował się w ruchy niepodległościowe, jednocześnie pisząc prace historyczne.

Powstanie krakowskie

Powstanie krakowskie (1846) było nieudanym zrywem narodowym w Galicji, skierowanym przeciwko zaborcom (Austrii). Celem było wyzwolenie Polski, ale brak poparcia i szybsze stłumienie przez Austriaków, wspieranych przez polskich chłopów zakończyły je klęską

Rabacja galicyjska

Rabacja galicyjska (1846) to masowy bunt chłopów w Galicji, którzy pod wodzą Jakuba Szeli zamordowali dziesiątki szlacheckich rodzin i zniszczyli majątki. Była odpowiedzią na wyzysk, ale również wynikła z prowokacji austriackich władz.

Rządy Aleksandra II a sytuacja w Królestwie Polskim w latach 50. i 60. XIX w.

W latach 50. XIX w. Aleksander II złagodził represje, ograniczył cenzurę i dopuścił Polaków do administracji. W latach 60. sytuacja zaostrzyła się – narastały napięcia prowadzące do powstania styczniowego (1863), które Rosja brutalnie stłumiła.

Aleksander Wielopolski

Aleksander Wielopolski był polskim politykiem w Królestwie Polskim. W latach 60. XIX w. próbował pogodzić interesy Polski z Rosją, wprowadzając reformy. Jego polityka kompromisu zakończyła się niepowodzeniem po brance, co doprowadziło do powstania.