Metodologia badań podstawowe pojęcia

analiza statystyczna (statistical analysis)

analiza matematyczna danych uzyskanych w badaniu; określa między innymi prawdopodobieństwo, że dana różnica między grupami może być dziełem przypadku lub mieć istotne znaczenie

ankieta (survey)

lista pytań na które mają odpowiedzieć uczestnicy badania - przedstawiona w kwestionariuszach w formie papierowej, elektronicznej lub przeprowadzona w formie wywiadu, umożliwia zebranie danych od dużej liczby osób

badania archiwalne (archival research)

metoda badawcza która wykorzystuje istniejące zapisy archiwalne lub zestawy danych w poszukiwaniu odpowiedzi na problemy badawcze lub ciekawych wzorców i relacji międzyludzkich

badania kliniczne lub opis przypadku (clinical or case study)

badania obserwacyjne skupiające się na małej grupie osób lub jednej osobie

badania podłużne (longitudinal research)

badania w których ta sama grupa osób badana jest wielokrotnie przez dłuższy czas

badanie metodą pojedynczo ślepej próby (single-blind studies)

eksperyment w którym prowadzący wie czy badany należy do grupy eksperymentalnej czy kontrolnej, ale badani nie

badanie poprzeczne/przekrojowe (cross-sectional research)

porównuje występowanie danego zjawiska w kilku populacjach jednocześnie

badanie z podwójnie ślepą próbą (double-blind study)

eksperyment gdzie zarówno badani jak i prowadzący nie wiedzą kto należy do grupy eksperymentalnej a kto do kontrolnej

błąd konfirmacji/efekt potwierdzenia (confirmation bias)

tendencja do ignorowania dowodów niezgodnych z oczekiwaniami oraz preferowania tych, które potwierdzają nasze oczekiwania

dobór losowy (random sampling)

taki dobór uczestników z populacji do próby badawczej w którym wszystkie charakterystyki populacji mają równe szanse dostania się do próby i następnie przydzielenia do grup eksperymentalnych

efekt oczekiwań eksperymentatora (experimenter bias)

oczekiwania badacza wypaczające wyniki badania

efekt placebo (placebo effect)

sytuacja w której stan uczestnika ulega poprawie, mimo że został podany mu preparat bez działania leczniczego, ale on o tym nie wie. Dzięki sile sugestii zaczyna czuć się lepiej, zjawisko to bazuje na wpływie oczekiwań na subiektywne doświadczenie objawów

empiryczny/doświadczalny (empirical)

oparte na obiektywnych, konkretnych dowodach które można obserwować wielokrotnie, niezależnie od tego kto jest obserwatorem

fakt (fact)

obiektywna i weryfikowalna obserwacja ustalona na podstawie dowodów zebranych w badaniach empirycznych

falsyfikowalna hipoteza/falsyfikowalne (falsifiable)

uprzednio wysnute wnioski, które mogą być obalone przez wyniki eksperymentu

generalizacja (generalization)

wnioskowanie że wyniki dla danej próbki odnoszą się do większej populacji

grupa eksperymentalna (experimental group)

grupa poddana działaniu manipulacji eksperymentalnej; manipulacja jest jedynym czynnikiem różniącym ją od grupy kontrolnej

grupa kontrolna (Control group)

grupa niepoddana działaniu manipulacji eksperymentalnej, służy do porównania roli czynników losowych, które mogą wpłynąć na wyniki badania. Dzięki utrzymaniu tych czynników na stałym poziomie w obydwu grupach manipulacja staje się jedyną różnicą

hipoteza (hypothesis)

wstępne i możliwe do sprawdzenia stwierdzenie o związku między co najmniej dwoma zmiennymi

komisja etyczna (ethical commission)

zrzeszenie naukowców i członków społeczności uniwersyteckiej, które analizuje wnioski dotyczące badań naukowych z udziałem ludzi i zwierząt oraz opiniuje pod kątem zachowania etyki. W Polsce to komisje bioetyczne instytucji prowadzących badania

korelacja (correlation)

związek między co najmniej dwiema zmiennymi, jeżeli są one w tym związki to zmiana wartości jednej wiąże się ze zmianą drugiej. Mówi ona o współwystępowaniu, nie o związku przyczynowo-skutkowym

korelacja dodatnia (positive correlation)

dwie zmienne zmieniają się w tym samym kierunku tzn. obie rosną albo maleją np. nasilenie objawów depresji i nasilenie objawów lęku

korelacja pozorna (illusory correlation)

dostrzeganie nieistotnych związków między dwiema zmiennymi lub takich za które w rzeczywistości odpowiadają inne zmienne

korelacja ujemna (negative correlation)

dwie zmienne zmieniające się w różnych kierunkach, jedna rośnie, druga maleje np. poziom zmęczenia i stopień koncentracji uwagi

maskowanie (deception)

celowe wprowadzenie w błąd uczestników badania w celu zachowania integralności eksperymentu

obserwacja naturalna/w warunkach naturalnych (naturalistic observation)

obserwacja czyjegoś zachowania w jego naturalnym otoczeniu

operacjonalizacja zmiennych (operationalizing)

określenie jakie wskaźniki są odpowiednie dla określenia poziomu zmiennej i wybór tych wskaźników dla celów badania empirycznego np. poziom stresu może być operacjonalizowany jako szybkość tętna, pocenie się, napięcie mięśni

opinia/pogląd (opinion)

osobiste osądy, wnioski lub nastawienia badacza, które mogą, lecz nie muszą być trafne

populacja (population)

grupa osób charakteryzująca się danymi własnościami/cechami np. populacja studentów, osób w wieku 40 lat etc.

powtarzalność/replikowalność (replicatability)

powtarzanie danego eksperymentu na różnych próbach w celu określenia rzetelności wykonania badania

procedura odkłamania/procedura wyjaśniania prawdziwego celu badania (debriefing)

jeśli eksperyment psychologiczny zakładał zatajenie celu badania przed uczestnikami to po jego zakończeniu otrzymują oni pełne i zgodne z prawdą informacje o eksperymencie oraz jego wynikach

próba (sample)

podzbiór osób zakwalifikowanych do badania

próba losowa (random sample)

podzbiór większej populacji w którym każdy członek populacji ma równe szanse na bycie wybranym; sprzyja ona uzyskiwaniu grup badawczych charakteryzujących się rozkładem zbliżonym do rozkładu populacji

recenzowany artykuł naukowy (peer-reviewed scientific article)

artykuł przeczytany przez kilku innych naukowców, zazwyczaj anonimowo, mających doświadczenie w danej dziedzinie, którzy przekazują informację na temat jakości pracy zanim zostanie opublikowana

rozumowanie dedukcyjne (deductive reasoning)

wnioski przewidywane na podstawie przesłanki ogólnej

rozumowanie indukcyjne (inductive reasoning)

wyciąganie wniosków na podstawie obserwacji

rzetelność (reliability)

cecha oznaczająca powtarzalność i dokładność pomiaru, rzetelność obok trafności jest jednym z podstawowych kryteriów jakości badania naukowego

stronniczość obserwatora (observer bias)

zniekształcenia obserwacji spowodowane dostosowaniem ich przez obserwatora do własnych oczekiwań

teoria (theory)

dobrze rozbudowany zbiór przemyśleń proponujących wyjaśnienie obserwowanych zjawisk

trafność (validity)

zakres w którym pomiar rzeczywiście odzwierciedla zjawisko, do którego się odwołuje. Jest to jedno z podstawowych kryteriów jakości narzędzia naukowego: można mówić o trafności wskaźnika, testu, wyników badania czy badania jako całości

uczestnicy (participants)

osoby biorące udział w badaniach eksperymentalnych

wskaźnik rezygnacji z udziału w badaniach (attrition rate)

zmniejszenie się liczby osób badanych spowodowane wycofaniem się części uczestników w trakcie badania

współczynnik korelacji (correlation coefficient)

liczba od -1 do +1 wskazująca siłę i kierunek korelacji między zmiennymi najczęściej przedstawiana jako r

zgoda świadoma (informed consent)

udzielenie zgody na udział w badaniu poprzedzone informacją czego uczestnik może się spodziewać podczas eksperymentu, jakie jest ryzyko oraz konsekwencje

zgodność ocen między oceniającymi (inter-rater reliability)

miara zgodności między obserwatorami na temat sposobu rejestrowania oraz klasyfikowania określonego zdarzenia

zamienna niezależna (Independent variable)

zmienna na którą eksperymentator ma wpływ lub jest przez niego kontrolowana, w dobrym badaniu zmienna zależna jest jedyną różnicą między grupą eksperymentalną a kontrolną

zmienna zakłócająca (confounding variable)

nieprzewidziany czynnik, który wpływa na zmienne będące przedmiotem badań co często daje fałszywe wyniki jakoby zmiany jeden zmiennej powodowały zmiany drugiej gdy w rzeczywistości to czynnik zakłócający powoduje zmiany

zmienna zależna (dependent variable)

zmienna poddawana działaniu manipulacji; podlega pomiarowi w badaniach, aby sprawdzić jak duży wpływ miała na nią zmienna niezależna

związek przyczynowo-skutkowy (cause and effect relationship)

zmiany jednej zmiennej wpływają na zmiany drugiej, można określić to tylko przez eksperymentalny projekt badawczy