PIERWOTNIAKI I KOLOKWIUM

Pierwotniaki

Protoza

• Należą do królestwa itd

Protista, podkrólestwo Protoza, domena Euceriota

jakie organizamy, wymiary

• Organizmy jednokomórkowe o długości od kilku do 150 mikrometrów.

w jakiej postaci wystepują

w postaci wegetatywnej (trofozoit), zaś niektóre z nich tworzą postaci przetrwalnikowe – cysty

rozmnażanie

• Mogą rozmnażać się bezpłciowo lub płciowo (gametogonia)

• Charakterystyczne dla pierwotniaków

są liczne organella, (jądro, mitochondria, plastydy, wodniczki pokarmowe i tętniące o funkcji osmoregulacyjnej, cytostom i cytopyge). Większość ma 1 jądro lub aparat jądrowy, na który składają się mikro- i makronukleus, u niektórych kilka jąder

• Czynności lokomotoryczne pełnią

wici, błona falująca (rozpostarta między powierzchnia komórki), rzęski, nibynóżki (pseudopodia) lub płatowate wypustki (lobopodia)

• Adaptacja fizjologiczna

zapewnia przeżycie

adaptacja morfologiczna

(przystosowanie w budowie

adaptacja behawioralna

zapewniająca kontakt.

• Kinetosom

ciałka podstawowe wici

CYKLOMORFIZM.

Celem jest zwiększenie zjadliwości postaci końcowej

które mają jednego żywiciela

Pierwotniaki z rodzaju Eimeria, Isospora i Cryptosporidium, i odbywają rozwój w komórkach nabłonkowych przewodu pokarmowego. W wydalonych cystach znajdują się soporocysty i sporozoity

które występują u dwóch żywicieli

pierwotniaków Toxoplasma, Sarcosystis i Neospora, U żywicieli ostatecznych w nabłonku przewodu pokarmowego ma miejsce schizogonia i gamogonia. Sporulacja, prowadząca do wytworzenia inwazyjnych oocyst ma miejsce w środowisku,

jedynie w przypadku przedstawicieli z rodzaju Sarcocystis

odbywa się ona w przewodzie pokarmowym żywiciela ostatecznego

Charakterystyczny cykl rozwojowy występuje u pierwotniaków z rodzaju Plasmodium

u żyw ost (komara) ma miejsce gamogonia i sporogonia, prowadząca do wytworzenia inwazyjnych sporozoitów, brak jest natomiast stadiów rozwojowych w środowisku

rozmnażanie pierwotniaki

Pierwotniaki mogą rozmnażać się bezpłciowo (głównie przez podział pojedynczy lub wielokrotny, rzadko przez pączkowanie wewnętrzne) lub płciowo poprzez wytwarzanie gamet.

Rodzaj Trypanosoma

– świdrowce

Świdrowce są wiciowcami o

wrzecionowatym, rzadziej kulistym lub owalnym kształcie, zaopatrzone w jedną wić biegnącą wzdłuż ciała i stabilizującą błonę falującą, środkowe jądro i kinetonukleus.

Świdrowce formy, zywiciele

Formy owalne i kuliste (Leishmania) pozbawione są wolnej wici, zaś u form wydłużonych (Trypanosoma, Crithidia) występuje drugi narząd ruchu w postaci błony falującej. W rozwoju świdrowców często występuje żywiciel pośredni.

Świdrowce pasożytujące w tkankach są

kuliste lub owalne

Pasożyty we krwi, przewodu pokarmowego, owadów i naczyń mlecznych roślin są

 kształtu wrzecionowatego. Posiadają gładką, cieniutką otoczkę - pellikula, otaczającą ciało, zaś pod błoną mogą występować kurczliwe włókna mionemy. Sama zaródź przybiera strukturę piankowatą.

j.w

Wewnątrz zarodzi niejednokrotnie występują chromatyczne granulacje oraz wodniczka w pobliżu kinetoplastu. Jądro leży zwykle pośrodku. Jako narząd ruchu świdrowców występuje wić i błona falująca.

Pasożyty we krwi, przewodu pokarmowego, owadów i naczyń mlecznych roślin są

W bud wici wyróżniamy nić osiową - axonem i pochewkę. Nić osiowa odchodzi od blefaroplastu i przebijając pellikulę przechodzi w wić wolną. U rodzajów, posiadających błonę falującą (Trypanosoma, Crithidia) nić osiowa biegnie wzdłuż jej wolnej krawędzi

Najważniejsze rodzaje z rzędu Trypanosomaidea to

Trypanosoma, Crithidia, Leptomonas (promastigota), Leishmania

Wszystkie gatunki z rzędu Trypanosomaidea rozmnażają się

przez podział podłużny. Początkowo dzieli się jądro i kinetoplast, potem tworzy się nowa nić osiowa i błona falująca.

Trypanosoma

posiadają kinetoplast w pobliżu tylnego końca ciała i długą błonę falującą. Pasożyty mogą przechodzić przez postać Blastocrithidia, Leptomonas i Leishmania. Zarażenie nimi następuje przez ukłucie skóry lub poprzez odchody, zawiera wolne świdrowce

Forma Trypanosoma

po zakończeniu cyklu rozwojowego i przejściu przez pozostałe postaci jest bardziej zjadliwa. U Trypanosom występuje także zjawisko zmienności antygenowej, polegające na zmianie struktury antygenowej kolejnych generacji pasożytów

Rodzaj Trypanosoma

jest kształtu wrzecionowatego, jednak niektóre świdrowce mogą mieć tylny koniec ciała zaokrąglony, tępy lub ostro zakończony. Cechy te jednak nie są stałe, ponieważ w obrębie każdego gatunku występuje znaczna zmienność kształtów (polimorfizm).

Rodzaj Trypanosoma

Pozycja jądra jest najczęściej środkowa, może być przesunięte w pobliżu przed lub tyl końca. Kinetoplast nigdy nie przesuwa się przez jądro. U niektórych osobników brak ciałka parabazalnego i wtedy mówimy o świdrowcach akinetoplastycznych.

• Świdrowce pochłaniają z organizmu żywiciela

znaczne ilości węglowodanów, czego wynikiem jest hipoglikemia u żywicieli. Cechą charakterystyczną metabolizmu świdrowców jest także duże zużycie tlenu rozpuszczonego we krwi i glukozy.

• Świdrowce pasożytujące u ssaków

nie utrzymują się we krwi ptaków (prawdopodobnie na skutek zbyt wysokiej temperatury ich ciała), zaś u ssaków rozwój świdrowców zostaje zahamowany na skutek obniżenia temperatury podczas snu zimowego.

• Świdrowce działają szkodliwie na organizmy swoich żywicieli na skutek

wydzielanych toksyn, powodując osłabienie, gorączkę, wykwity, porażenia, objawy ze strony układu nerwowego

• Białko świdrowców może również działać jako

anafilaktogen. Padanie zwierząt przy chorobie świdrowcowej jest wynikiem hipoglikemii lub zakwaszenia krwi (pod wpływem działania świdrowców na cukier i jego przetwarzania na kwas mlekowy), a także wyczerpaniem zapasów glikogenu

wszystkie Trypanosoma (wyjątkiem T. equiperdum i niektórych przenoszonych przez owady

)wymagają przejścia przez żywiciela pośredniego, którym są bezkręgowce (w przypadku ssaków i ptaków - owady kłujące).

• U żywicieli pośrednich świdrowce

zmieniają kształt i przechodzą różne postacie rozwojowe (cyklomorfizm) ostatecznie dając formę typową dla Trypanosoma (forma metacykliczna). Cechują się też zmienną strukturą antygenową.

Kinetoplast jest to

pojedyncze ciałko, o budowie podobnej do mitochondriów, ale zwykle większe od nich. Kinetoplast leży zawsze za kinetosomem wici, z jego prawej strony.

Klasyfikacja rodzaju Trypanosoma

zostały podzielone na 4 grupy:

Grupa A –

Lewisi - ich stadium inwazyjne tworzy się w końcowym odcinku jelita żywiciela pośredniego. Inwazja następuje poprzez odchody lub poprzez żywiciela pośredniego. Należą tu gatunki: o T. lewisi – trypanosomoza gryzoni o T. cruzi – choroba Chagasa

• Grupa B –

Brucei - żywicielami ostatecznymi są ssaki domowe i liczne ssaki dzikie. Głównym źródłem zarazy są antylopy. Pasożyty umiejscawiają się w osoczu krwi, chłonce i płynie mózgowo - rdzeniowym. Ich żywicielami pośrednimi są muchy tse- tse

Brucei Najważneisjzze na terenie Europy Należą tu:

o T. brucei  nagana o T. gambiense, o T. rhodesiense, o T. equiperdum, o T. evansi  surra o T. equinum o T. suis,

• Grupa C

Congolense - jednopostaciowe świdrowce pozbawione wolnej wici. Rozwój u żywicieli pośrednich odbywa się w żołądku i ssawce. Należy tu gatunek o T. congolense,

• Grupa D

Vivax- są jednopostaciowe i zawierają wić. U żywiciela pośredniego rozwijają się w ssawce. Należy tu gatunek o T. vivax.

• Trypanosoma Lewisi -

świdrowiec szczurzy - świdrowce smukłe, łukowato wygięte, wąska błona falująca, spiczasto zakończony tylny koniec ciała, dobrze rozwinięta wić. Żywicielem pośrednim są pchły, zaś ostatecznym są szczury, gdzie pasożyt umiejscawia się w osoczu krwi

• Trypanosoma Lewisi - rozwój

Świdrowce z krwi szczura pobrane przez pchły przenikają do żołądka pchły, dzielą się aktywnie i w postaci zbliżonej do Blastocrithidia wpadają do żołądka. Po przejściu do jelita prostego przyczepiają się do nabłonka i przybierają postać Trypanosoma.

Choroba  Trypanosoma Lewisi

Wywołują u gryzoni trypanosomozę. Szczury zarażone w sposób naturalny nie wykazują widocznych objawów chorobowych. Szczury zarażone doświadczalnie wykazują posmutnienie, obrzęki kończyn i objawy ze strony dróg oddechowych.

• Trypanosoma cruzi -

świdrowiec amerykański. Są krępe, mało sfałdowane o wąskiej błonie falującej, ostro zakończone na tylnym końcu i dużym kinetoplaście. Żywicielem pośrednim są pluskwiaki różnoskrzydłe, zaś ostatecznym: człowiek, pies, kot i inne ssaki.

trypanosoma cruzi

• żywiciel pośr: pluskwiaki, tzw.– całujące robaki • żywiciel ost: człowiek, pies, kot, dziko żyjące ssaki ◦ nieliczne w osoczu krwi obwodowej – postać Trypanosoma ◦ wewn komórek włókien mm, układu siateczkowo-śródbłonkowego – postać Leishmania

• Trypanosoma cruzi -

• powoduje chorobę Chagasa ◦ objawy różne w zależności od lokalizacji pasożytów ◦ postać ostra - tylko u dzieci ▪ wysoka temperatura ciała ▪ obrzęki (twarz lub całe ciało) – jeśli inwazja nastąpiła przez oko, często obrzęk powieki tego oka

• Trypanosoma cruzi -

▪ rzadkie komplikacje, wyzdrowienie po kilku dniach, do miesiąca ▪ bardzo rzadko przechodzi w postać przewlekłą ◦ postać przewlekła ▪ najczęściej objawy ze strony serca (arytmia) -> jeśli występuje uszkodzenie serca – ryzyko śmierci

Trypanosoma equiperdum

świdrowiec koński.

Trypanosoma equiperdum

• 24-28 μm – 2,6 μm • bł falująca szeroka, silnie pofałdowana • wolny koniec wici – 6-7 μm • owalne jądro umiejscowione poza środkiem ciała • kinetoplast w odległości 2-3 μm od tylnego końca ciała • świdrowiec jednopostaciowy (monomorficzny) – trofozoit

Trypanosoma equiperdum

• rozmnaża się przez podział podłużny • żywiciel ostateczny – koniowate • żywiciel pośredni – brak • umiejscowienie – krew, tkanki • w osoczu krwi porusza się wężykowatymi ruchami

Trypanosoma equiperdum

• wywołuje zarazę stadniczą koni (exanthema coitale paralyticum equorum, dourine) • do zarażenia dochodzi podczas krycia • początkowo namnaża się w błonie śluzowej pochwy, worka napletkowego, c moczowej • następnie do krwi i płynu mózgowo-rdzeniowego

Trypanosoma equiperdum

• 3 okresy rozwoju choroby:

o zmiany na zewnętrznych narządach rodnych

– plamy bielacze – depigmentacja w ok odbytu, sromu, puzdra i żołędzi, także na wargach i powiekach

o zmiany chorobowe dotykające skóry i węzłów chłonnych

obrzęki talarowate – na pośladkach, udach i bokach klatki piersiowej, pojawiają się nagle, utrzymują kilka dni, szybko znikają i pojawiają się w innej okolicy

o zmiany dotyczące OUN –

przejściowe niedowłady lub bezwłady mięśni uszu, warg, powiek; nadwrażliwość w okolicy lędźwiowej i drżenie skóry, mięśnie kończyn tylnych wiotczeją, niepewny chód, powłóczenie nogami, zataczanie się i upadanie podczas chodu

• badanie laboratoryjne

o poszukiwanie pierwotniaków w rozmazie wycieku z dróg rodnych o poszukiwanie pierwotniaków w płynie pobranym z obrzęków skórnych o badanie krwi o testy immunologiczne – ELISA, OWD, IFAT

Trypanosoma brucei

świdrowiec nagany.

Trypanosoma brucei

• wywołuje śpiączkę afrykańską (?) i naganę • wiciowce pasożytują w postaci trypomastigota w osoczu krwi, chłonce i płynie mózgowo-rdzeniowym • żywiciel ostateczny – ssaki, głównie antylopy – rezerwuar, nie chorują • żywiciel pośredni – mucha tse-tse

Trypanosoma brucei

• wywołuje śpiączkę afrykańską (?) i naganę • wiciowce pasożytują w postaci trypomastigota w osoczu krwi, chłonce i płynie mózgowo-rdzeniowym • żywiciel ostateczny – ssaki, głównie antylopy – rezerwuar, nie chorują • żywiciel pośredni – mucha tse-tse

o Nagana psy

 okres wylęgania ok 2 tygodni  objawy: gorączka, wychudzenie, brak apetytu, osowiałość, obrzęki, sztywne kończyny, wychudzenie, albuminuria, hemoglobinuria, rzadko – zmiany w rogówce  obrzęk wątroby i śledziony, uszkodzenia rdz kręgowego

o nagana konie

 okres wylęgania to około 10 dni  przebieg ostry  objawy: wyciek z nosa, chudnięcie, gorączka, nacieki spojówkowe  śmierć po 2 – 3 miesiącach

o nagana świnie

nagana powodowana prawdopodobnie przez T. suis

o nagana bydło

 przebieg przewlekły choroby  objawy: podwyższona temperatura, wyciek z nosa i oczu, nastroszenie sierści, obajwy ze strony układu pokarmowego

Trypanosoma gambiense

• wywołuje przewlekłą postać trypanosomozy szerzącą się wzdłuż rzek i jezior, rezerwuarem są zarażeni ludzie i muchy tse-tse

Trypanosoma rhodesiense

• ostry przebieg, trudniejsze leczenie, bardzo często prowadzi do śmierci • cykl rozwojowy złożony, 2 żywicieli: mucha z rodzaju Glossina – tse-tse – wektor; ssak, w tym człowiek

Trypanosomy z grupy B rozwój

W tkankach kręgowców (głównie węzłach chłonnych) namnażają się przez podział podłużny. W muchach namnażają się w żołądku i jamie gębowej, zaś ostatecznie dostają się do gruczołów ślinowych w stadium Blastocritidii

Trichomonas

rzęsistki

Trichomonas

• 3 wici skierowane do przodu, 1 do tyłu • obecny aksostyl – służy do przyczepiania się do żywiciela • błona falująca • ciałko parabazalne – zmodyfikowany aparat Golgiego

Trichomonas

o T. foetus (zaraza rzęsistkowa, rzęsistkowica bydła) o T. gallinae (rzekoma błonica, trichomonadoza gołębi) o T. gallinarum o T. suis o T. ruminantium o T. vaginalis - człowiek o T. hominis – człowiek

Trichomonas foetus

rzęsistek bydlęcy

Trichomonas foetus

• 10-25 μm x 5-10 μm, kształt gruszkowaty lub wrzecionowaty, w przedniej części ciała odchodzą 3 wici, 4 wić wzdłuż krawędzi ciała skierowana ku tyłowi, ogranicza bł falującą, grzbiet do jądra ciałko parabazalne, aksostyl, sztywnym włókienkiem – costa

Trichomonas foetus

• żywiciel – bydło • umiejscowienie – błona śluzowa układu rozrodczego • przenoszenie drogą płciową • namnaża się przez podział podłużny • nie tworzy postaci przetrwalnikowych

• zaraza rzęsistkowa - przebieg kliniczny:

o u buhajów stan zapalny worka napletkowego i żołędzi rozwija się w ciągu kilku dni, po ok. 3 tygodniach proces przechodzi w stan przewlekły, bezobjawowy o takie buhaje stanowią największe zagrożenie inwazjologiczne, będąc rezerwuarem

• zaraza rzęsistkowa - przebieg kliniczny:

o u krów już kilka-kilkanaście godzin po zarażeniu pojawia się zaczerwienienie i obrzęk sromu, pochwy, śluzowy wyciek, guziczkowe zapalenie pochwy o wypływ z pochwy staje się mętny i zawiera białawe pasemka ropy – objaw patognomoniczny

• zaraza rzęsistkowa - przebieg kliniczny:

o po ok. miesiącu pasożyty przenoszą się do macicy – główne miejsce usadowienia o przy zarażeniu płodu dochodzi do poronienia w okolicach 16 tygodnia ciąży

• zaraza rzęsistkowa - przebieg kliniczny:

o u krowy niekrytej przez 3 kolejne ruje dochodzi do samowyleczenia – rozwój odporności miejsciowej o niekiedy inwazja utrzymuje się do 10 miesięcy

zaraza rzęsistkowa rozpoznanie

o charakterystyczne objawy, wywiad, badanie kliniczne o śluzie z dróg rodnych krów lub wypłuczynach z worka napletkowego o świeże preparaty mikroskopowe lub utrwalone metodą Giemsy

zaraza rzęsistkowa rozpoznanie

o test śluzowy – aglutynacja rzęsistków przez przeciwciała obecne w śluzie pochwowym o PCR o badanie śluzu – roztwór soli kuchennej, szkiełko nakrywkowe, 20-40x - pierwotniaki nie są widoczne, widać ruch

Giardia lamblia – Lamblia intestinalis

• występuje w postaci trofozoitu i cysty – na czas pasażu jelitowego, trofozoit tylko w przypadku silnej biegunki • trofozoit – dwubocznie symety, gruszkowaty, wypukły po stronie grzbiet, płaski po brzusznej • po stronie brzusz krążek czepny

Giardia lamblia – Lamblia intestinalis

• 9-21 μm x 5-15 μm • 2 owalne jądra, połączone włókienkami z blefaroblastem • dobrze rozwinięty cytoszkielet • wzdłuż osi ciała dwa aksostyle, 2 ciałka parabazalne • brak mitochondriów i peroksysomów

Giardia lamblia – Lamblia intestinalis

• 4 pary wici skierowane ku tyłowi - 3 odchodzą od krążka czepnego, jedna od końca ciała • pasożyt zewnątrzkomórkowy – przysysa się do rąbka szczoteczkowego jelita • cysta owalna, 8-18 μm x 7-10 μm • widoczne zawiązki wici

Giardia lamblia – Lamblia intestinalis

• umiejscowienie: jelito cienkie, rzadziej drogi żółciowe i przewód trzustkowy • inwazja drogą pokarmową • pierwotniak kosmopolityczny

Giardia lamblia – Lamblia intestinalis - CHOROBOTWÓRCZOŚĆ

o przylegają do enterocytów i niszczą powierz nabł upośledzając wchł jelitowe o zespół złego wchłaniania, uporczywe biegunki – prowadzą do niedoborów, dotkliwe zwłaszcza dla osobników młodych o bezobjawowe siewstwo cyst – wskazane bad właściciela

• metabolizm pierwotniaka:

o beztlenowe spalanie glukozy – brak mitochondriów o wchłanianie przez błonę cytoplazmatyczną

• rozmnażanie

: fuzja binarna i podział (bezpłciowe)

• patologia u ludzi:

o nie inwadują tkanek o groźniejsze u pacjentów z niedoborem IgA o mogą spłaszczać kosmki

• rozpoznawanie:

o badanie kału (mikroskopowe, poszukiwanie koproantygenów – metoda immunochromatograficzna, ELISA, PCR) o biopsja jelita o badanie treści dwunastnicy – sonda, test sznurkowy (enterotest) o badanie serologiczne IgG, IgM; metoda immunofluorescencyjna

Leishmania donovani

lejszmanioza narządowa (trzewna) – kala-azar, splenomegalia tropica, wrzody skórne

Leishmania donovani

(kala-azar) znana na Dalekim Wschodzie, wywoływana jest przez L. donovani i objawia się arytmiczną gorączką, niedokrwistością, osłabieniem i wychudzeniem, zaś nieleczona wywołuje owrzodzenia i krwawe biegunki. Pierwotniak roznoszony jest do n wew

o L. infantum

wywołuje leiszmaniozę śródziemnomorską (nazywaną dziecięcą kala-azar), która występuje u dzieci poniżej 8 roku życia i psów. Objawia się ona arytmiczną gorączką (na którą nie działa chinina

o L. infantum

powiększeniem śledziony a czasem i wątroby (wzdęty brzuch), niedokrwistością, osłabieniem i wychudzeniem, zaś przypadki nieleczone wywołują owrzodzenia w przewodzie pokarmowym. Śmiertelność w przypadku dorosłych wynosi 90-95%, a u dzieci 75-85%.