scheikunde vwo begrippen

ethers

stoffen met C-O-C groep in de structuurformule

alkoxyalkanen

deelverzameling van de ethers; bevatten één O atoom met aan weerszijden een alkylgroep volgens CnH2n+1-O-CmH2m+1

alkoxygroep

-O-CnH2n+1

aldehyde

O=CH-R

alkanal

deelgroep van de aldehyden; alkaan met aan een eindstandig C atoom een aldehydegroep, met R is CnH2n+1, dus O=CH-CnH2n+1

keton

molecuul met een C=O binding ergens in het midden van het molecuul, dus niet aan een eindstandig C atoom, volgens R1-C=O-R2

alkanon

keton waarbij R1 en R2 alkylgroepen zijn, volgens CnH2n+1-C=O-CmH2m+1. alkanonen en alkanalen zijn structuurisomeren.

carbonzuren

stoffen met carboxylgroep

carboxylgroep

-COOH

alkaanzuur

carbonzuur met carboxylgroep volgens CnH2n+1COOH

-carbonzuur

ringstructuur + carboxylgroep

aminozuur

stof met zowel COOH als NH2

ester

grote product van de condensatiereactie tussen een alkaanzuur en een alcohol (kleine product is water)

condensatiereactie

reactie waarbij uit twee moleculen een nieuw groter molecuul ontstaat door het afsplitsen van een klein molecuul

alkanoaat

zuurrest van een alkaanzuur

alkylalkanoaat

ester

stoomreformen

koolwaterstof + stoom = synthesegas

synthesegas

gasmengsel bestaande uit koolstofmonoxide en waterstof

katalytisch reformen

alkanen en cycloalkanen worden omgezet tot aromaten en waterstof

kraken

grote moleculen in kleinere moleculen omzetten

omestering

vetten/plantaardige/dierlijke/eetbare oliën + 3 methanol = 3 methylesters (van vetzuren) + glycerol

biodiesel

methylesters van vetzuren

polymeermolecuul

repeterende eenheid van monomeermoleculen

macromolecuul

andere benaming voor een polymeermolecuul, omdat de molecuulmassa van een polymeermolecuul kan oplopen tot 10^6 u

copolymeer

polymeer bestaande uit verschillende monomeren

recycleersymbool

geeft aan of een kunststof recyclebaar is, het nummer geeft de soort kunststof aan

plastics

kunststoffen die door verhitting te vervormen zijn

thermoplast

kunststof die bij verwarmen zacht wordt

thermoharder

kunststof die bij verwarmen hard blijft

Tm

smeltpunt/verwekingspunt is de temperatuur waarboven thermoplasten week worden

Tg

de glastemperatuur, beneden welke kunststoffen stijf en bros zijn

polymerisatiegraad

aantal monomeereenheden per polymeerketen; te beïnvloeden met de hoeveelheid initiator

polymerisatiesnelheid

snelheid waarmee monomeren in een keten ingebouwd worden

additiepolymerisatie

polymerisatiereactie waarbij een dubbele binding betrokken is

polyadditie

polymerisatiereactie waarbij een dubbele binding betrokken is

initiator

molecuul dat een ketting van reacties in gang zet; géén katalysator, want de initiator wordt zelf bij de reactie verbruikt

radicaal

deeltje met een ongepaard elektron

ontleding initiator

opsplitsing initiator in radicalen

initiatie

radicaal reageert met een molecuul van het monomeer

propagatie

het door initiatie ontstane radicaal reageert met een volgend molecuul van het monomeer; propagatie is een exotherme kettingreactie

terminatie

de propagatie wordt doorbroken als twee radicalen zich verenigen

disproportionering

vorm van terminatie waarbij het ene radicaal een H van een ander radicaal weg plukt

amorfe structuur

verstrengelde polymeerstructuur; minder sterk dan (semi) kristallijne structuur

kristallijne structuur

'nette' polymeerstructuur van thermoplasten

semikristallijne structuur

structuur van polymeren die deels amorf en deels kristallijn zijn

LDPE

lage dichtheid polyethyleen

LLDPE

lineaire lage dichtheid polyethyleen

HDPE

hoge dichtheid polyethyleen

UHMWPE

ultra high molecular weight polyetheen, bijvoorbeeld Dyneema en Spectra

polyester

polymeer gemaakt via condensatiepolymerisatie van een hydroxyzuur óf met een diol en dizuur als beginstoffen

condensatiepolymerisatie

polymerisatie via een condensatiereactie (dus onder afsplitsing van kleine moleculen zoals water)

dimeer

monomeer met aan beide kanten een verschillende karakteristieke groep

polycondensatie

polymerisatie via een condensatiereactie

polyamiden

polymeren die ontstaan door condensatiepolymerisatie uit aminozuren óf die ontstaan uit diaminen en dizuren als beginstoffen

amidegroep

karakteristieke groep bij polyamiden/nylons; O=CNH

nylons

polymeren die ontstaan door condensatiepolymerisatie uit aminozuren óf die ontstaan uit diaminen en dizuren als beginstoffen

biopolymeren

verzamelnaam voor biologisch afbreekbare polymeren en biobased polymeren

biodegradeerbaar

wordt afgebroken door micro-organismen; bij alle kunststoffen het geval, maar de benodigde tijd (waarbij schadelijke stoffen ontstaan) verschilt sterk

composteerbaar

af te breken in milieuvriendelijke stoffen

warmtekrachtkoppeling

warmte die bij een proces ontstaat wordt zoveel mogelijk ergens anders gebruikt

brandstofcel

elektrochemische cel met een constante aanvoer van reagerende stoffen; zuurstof uit de lucht en een brandstof. het elektrolyt is vaak een ionselectief membraan

elektrolyse

batterij opladen

koolhydraten

Cn(H2O)m

sachariden

koolhydraten

monosachariden

enkele koolhydraten

disachariden

dubbele koolhydraten

polysachariden

meervoudige koolhydraten

hydrolyse

een stof reageert met water

triglyceriden

vetten; drievoudige vetzuren van glycerol

glycerol

glycerine; propaan-1,2,3-triol)

essentiële vetzuren

Vetzuren die het menselijk lichaam nodig heeft, maar niet zelf kan maken; linolzuur, a-linoleenzuur en arachidonzuur

fosfolipiden

molecuul met een hydrofiele kop met een glycerolrest en een fosfaatgroep erin en een hydrofobe staart met vetzuurresten; celmembranen bestaan uit een dubbele laag fosfolipiden met de staarten naar binnen

aminozuren

carbonzuren met een aminogroep erin, waaruit DNA is opgebouwd

peptidegroep

amidegroep; O=CNH

polypeptide

eiwit bestaande uit meerdere gekoppelde aminozuren

ureum

bij verbranding van aminozuren ontstaan water, koolstofmonoxide en ureum; C=O(NH2)2

primaire structuur

volgorde van de aminozuren in een eiwitketen

denatureren

het veranderen van de ruimtelijke structuur van een eiwitmolecuul door pH-verandering of verwarming

enzym-substraatcomplex

de pH waarde waarbij de vorm optimaal is en het enzym het meest effectief is

temperatuur-optimum

de temperatuur waarbij het enzym optimaal werkt

a-helix

de spiraalvorm die eiwitketens kunnen hebben, deel van de secundaire structuur

secundaire structuur

de structuur van een eiwitketen die door waterstofbruggen in stand wordt gehouden

tertiaire structuur

ruimtelijke bouw van een volledige eiwitketen, bestaande uit waterstofbruggen, zwavelbruggen en/of ionbindingen

natronloog

Na+ (aq) + OH- (aq)

kaliloog

K+ (aq) + OH- (aq)

kalkwater

Ca+2 (aq) + 2 OH- (aq)

barietwater

Ba+2 (aq) + 2 OH- (aq)

zoutzuur

(H3O)+ (aq) + Cl- (aq)

ammonia

NH3 (aq)

waterstofchloride

HCl (g)

waterstofbromide

HBr (g)

zwavelzuur

H2SO4 (l)

salpeterzuur

HNO3 (l)

waterstofjodide

HI (g)

waterstofjodide

HI (g)

methaan

CH4

glucose

C6H12O6

water

H2O

alcohol / ethanol

C2H60

ammoniak

NH3