Sesja

Kiedy odbyła się pierwsza podróż Kolumba?

1492 (3 sierpnia – 15 marca 1493)

Jak nazywała się wyspa, którą Kolumb nazwał San Salvador?

Guanahani – w archipelagu Bahamów

Co umożliwiało komunikacje między Europą a Karaibami?

Prąd Goldstrom

Dlaczego Kolumb prowadził podwójny dziennik?

Aby ukryć prawdziwą długość podróży przed załogą

Co to "Las Capitulaciones de Santa Fe"?

Umowa Kolumba z Królami Katolickimi – Tytuły, udziały w zyskach, władza na nowych ziemiach (1492)

Kiedy odbyła się pierwsza podróż Kolumba? Jaki cel?

3 sierpnia 1492-15 marca 1493; Droga do Indii na zachód

Pierwsza podróż Kolumba osiągnięciami

Odkrycie Bahamów (San Salvador), Hispanioli

Kiedy odbyła się druga podróż Kolumba i jaki cel miała.

25 września 1493 - 11 czerwca 1496, kolonizacja

Druga podróż Kolumba osiągnięcia i problem

Założenie Isabela, sprowadzenie trzody, uprawy trzciny; Masakra w forcie Navidad, huragan

Co Hiszpanie założyli na Hispanioli w drugiej podróży?

Miasto Isabela

Jak nazywał się brat Kolumba, który założył Santo Domingo?

Bartolomé Colón

Kto pierwszy zobaczył Ocean Spokojny od strony Ameryki?

Vasco Núñez de Balboa

Kto pierwszy zobaczył ląd podczas I podróży?

Rodrigo de Triana

Jakie miasto zostało założone po zniszczeniu Isabeli?

Santo Domingo (Bartolomé Colón)

Kiedy odbyła się trzecia podróż Kolumba i jej cele

30 maja 1498 – 25 listopada 1500; Dalsza eksploracja i obrona swojej pozycji

Trzecia podróż Kolumba osiągnięcia i efekty

Odkrycie kontynentalnej Ameryki (Wenezuela – Golfo de Paria); Kolumb i jego brat aresztowani przez królewskiego komisarza Bobadillę za złe zarządzanie

Kiedy odbyła się czwarta podróż Kolumba i cele

11 maja 1502 – 7 listopada 1504; Poszukiwanie przejścia na zachód (drogi do Azji)

Czwarta podróż Kolumba osiągnięcia

Dotarcie do wybrzeży dzisiejszego Hondurasu, Nikaragui, Panamy; Spotkanie z kupcami Majów (ale nie schodzi na ląd); Okręt tonie na Kubie – wysyła załogę po pomoc; Zobaczył jak Bobadilla wypływa (jego statek zatonął)

Kiedy był traktat z Tordesillas i co robił?

1494 – podział Nowego Świata między Hiszpanię a Portugalię

Co to były "viajes andaluces"?

Podróże konkurencyjne wobec Kolumba (1499–1504); 8 podróży niezależnych od Kolumba (1499

Skąd pochodzi nazwa „Ameryka”?

Od Amerigo Vespucciego – mapa Waldseemüllera (1507)

Jakie wyspy kolonizują hiszpanie, duże Antyle?

Kuba, Hispaniola, Jamajka, Puerto Rico

Co ustanawiał traktat z Alcacovas (1479)?

kończy wojnę przegraną przez królów katolickich; Podział północ-południe: południe (od Wysp Kanaryjskich) dla Portugalii

Co zawierała bulla „Inter caetera” (1493)?

Tereny 100 leguas na zachód od Wysp Zielonego Przylądka dla Hiszpanii

Co mówił traktat z Tordesillas (1494)?

Podział przesunięty do 370 leguas – Portugalia uzyskuje Brazylię

Jakie były konsekwencje traktatu z Tordesillas dla Brazylii?

Portugalia ją skolonizowała, najpewniej była tam wcześniej

Co to „Gran volta”?

Portugalski manewr żeglarski oparty na prądach i wiatrach

Jak Kolumb zaniżył obwód Ziemi?

Źle przeliczył mile arabskie (2 km) na włoskie (1,48 km)

Kiedy Kolumb przekonał Izabelę Katolicką?

Po 1490, po upadku Granady – dzięki franciszkanom

Jakie wyspy odkrył Kolumb w 1 podróży?

Bahamy, Hispaniola

Co się stało w forcie Navidad?

Indianie zabili 43 Hiszpanów (gwałty i przemoc)

Jakie nowe miasto założono po Isabela?

Santo Domingo (przez Bartolomea)

Co zobaczył Kolumb w Hondurasie?

Kupców Majów – ale nie wysiadł

O czym mówiły bulli papieskiej Romanus Pontifex 1455

tylko portugalczycy mogli pływać dalej niż przylądek bojador

Kto brał udział w „viajes andaluces”?

Amerigo Vespucci, Alonso de Ojeda, Juan de la Cosa

Jakie tereny odkryli? (pod czas viajes andaluces)

Wschodnie wybrzeże Ameryki Płd., Gujana, Brazylia

Jak nazywa się jedyne źródło o Tajnach?

„Relación acerca de las Antigüedades de los Indios” – Fray Ramón Pané

Kim był Hatuey?

Wódz rdzenny, spalony za opór wobec konkwisty – pierwszy bohater Kuby

Co powiedział Hatuey przed śmiercią?

Jeśli w niebie są tacy chrześcijanie, jak wy, to ja tam nie chcę iść”

Co to "mare clausum"?

Polityka zamkniętych mórz przez Hiszpanię i Portugalię (zakaz dostępu innym krajom)

Kto był pierwszym nie-Kolumbem rządzącym w koloniach?

Nicolás de Ovando

Co to było „Virreinato de las Indias”?

Wicekrólestwo powołane do zarządzania Nowym Światem

Gdzie powstała pierwsza Audiencja w Indach Zachodnich?

W Santo Domingo (od 1511, działa od 1526)

Jakie funkcje pełniła Audiencja?

Rozstrzygała spory, kontrolowała wicekróla

Czy Audiencja broniła ludności rdzennej?

Nie – była stronnicza, działała w interesie kolonistów

Jaki był pierwszy podział administracyjny kontynentu?

Capitulación de Burgos (1508): Nueva Castilla del Oro i Nueva Andalucía

Czym była encomienda?

System pracy przymusowej rdzennych mieszkańców

Co to Mezoameryka wg Paula Kirchhoffa?

Obszar kulturowy (nie geograficzny) od północnego Meksyku po Kostarykę

3 przykłady roślin uprawianych w Mezoameryce?

kukurydza, kakao, agawa

Jaką broń używali Mezoamerykanie?

Macuahuitl – drewniany miecz z ostrzami z obsydianu

Co to pelota?

Gra w piłkę – z pierścieniami na ścianach boiska

Wspólny element religii Mezoamerykanów?

Quetzalcoatl – pierzasty wąż, bóg cywilizacji

Jakie pismo mieli Majowie?

Hieroglificzne

Czym różnili się Majowie od Azteków (Mexica)?

Majowie – luźna federacja miast; Aztekowie – scentralizowane imperium

Język narzucony przez Azteków?

Nahuatl

Co było środkiem płatniczym?

Ziarna kakao

Czym różniły się dialekty Majów?

Niezrozumiałe między sobą – brak jedności językowej

Najstarszy okres w historii Mezoameryki?

Paleoindiański (do ok. 8000 p.n.e.)

Kiedy zaczęto uprawiać kukurydzę?

Okres archaiczny (9000–2000 p.n.e.)

Które kultury dominowały w okresie preklasycznym?

Olmekowie, Zapotekowie, Mistekowie

Jaka kultura dominowała w okresie klasycznym?

Majowie

Kiedy był okres postklasyczny?

X–XVI w. (do konkwisty)

Gdzie znajdowała się stolica Azteków?

Tenochtitlán

Jak funkcjonowało imperium Azteków?

Związek plemienny z władzą centralną

Jak nazywał się ostatni władca Azteków?

Cuauhtémoc

Dlaczego Aztekowie byli nielubiani przez inne plemiona?

Brali jeńców na ofiary, narzucali władzę i podatki

Kto miał powrócić ze wschodu wg legendy Azteków?

Quetzalcoatl – co miało ułatwić początkową akceptację Hiszpanów

Dlaczego Majowie byli łatwym celem?

Brak jedności politycznej i schyłek kultury

Co spowodowało rozpad struktur Majów?

Kryzys religijny – np. rezygnacja z rytualnych samookaleczeń

Jak mierzyli czas Majowie?

Kalendarze astronomiczne – bardzo precyzyjne

Kiedy Hiszpanie pierwszy raz spotkali Majów?

1502 – IV podróż Kolumba (ale nie schodzi na ląd)

Kim był Gonzalo Guerrero?

Hiszpański rozbitek, walczył po stronie Majów, „ojciec metysażu”

Kim był Jerónimo de Aguilar?

Uciekł z niewoli Majów, późniejszy tłumacz Cortésa

Kto jako pierwszy opłynął Jukatan?

Francisco Hernández de Córdoba (1517)

Kto był dowódcą wyprawy w 1518?

Juan de Grijalva – pierwszy kontakt z Aztekami

Kto był władcą Azteków podczas konkwisty?

Moctezuma II

Skąd pochodzi nazwa „Aztekowie”?

Nadana później – sami siebie nazywali „Mexica”

Jakie dwa kluczowe plemiona sprzymierzyły się z Cortésem pod czas konkwisty?

Totonakowie i Tlaxcaltekowie

Kto tłumaczył Cortésowi?

Jerónimo de Aguilar (majański–hiszpański) i Malinche (majański–nahuatl)

Jakie wydarzenie miało miejsce w Choluli w 1519?

Masakra – Cortés zabił ludność cywilną w obawie przed rzekomą zasadzką

Kiedy Cortés wszedł do Tenochtitlánu?

8 listopada 1519

Co zrobił z Montezumą II?

Wziął go jako zakładnika do „aresztu domowego”

Kiedy Hiszpanie po raz pierwszy musieli uciekać z miasta?

30 czerwca 1520 – Noche Triste (Noc Smutku)

Dlaczego zginęło tylu Hiszpanów podczas Noche Triste?

Brali złoto, które ich spowalniało – topili się uciekając po groblach

Jak Hiszpanie zdobyli przewagę nad Aztekami?

Sojusze, konie, broń palna, ospa + błędy Azteków

Co oznacza „Tenochtitlán miał słodką i słoną wodę”?

Miasto leżało na jeziorze – słona na północy, słodka na południu

Dlaczego Aztekowie przegrali mimo liczebnej przewagi?

Słabe zjednoczenie, przewaga psychologiczna i technologiczna Hiszpanów, sojusze

Co symbolizuje „Plac Trzech Kultur” w Meksyku?

Zderzenie kultur: prekolumbijska, kolonialna i współczesna

Czym jest Chiapas?

To górzysty region w południowym Meksyku, na granicy z Gwatemalą. Był zamieszkiwany głównie przez Majów. Ważny w kontekście konkwisty i późniejszej ewangelizacji. Dziś to stan Meksyku.

Czym jest Jukatan?

To półwysep (i jednocześnie nazwa stanu) w południowo-wschodnim Meksyku. Historycznie to centrum kultury Majów – z miastami jak Chichén Itzá, Uxmal, Tulum. W czasach kolonizacji był trudny do podbicia – Majowie stawiali silny opór.

Jak nazywało się państwo Inków?

Tahuantinsuyu („Imperium Czterech Części”)

Główne języki w imperium Inków?

Keczua i ajmara

Na czym opierała się gospodarka Inków?

Rolnictwo, hodowla lam i alpak, uprawy tarasowe

Co to „taclla”?

Pług andyjski – narzędzie rolnicze Inków

Jak przechowywano żywność?

Suszenie (np. kukurydzy, ziemniaków), specjalne spichlerze

Jak nazywał się najwyższy władca Inków?

Sapa Inca

Jak dzielono imperium?

Na 4 prowincje (suyu), każdą zarządzał „apo” (gubernator)

Kto był twórcą potęgi imperialnej Inków?

Pachacuti Inca Yupanqui

Kto kontynuował jego podboje?

Tupac Yupanqui

Kto był ostatnim władcą przed konkwistą?

Atahualpa

Kto wywołał wojnę domową wśród Inków?

Huayna Capac – podzielił imperium między dwóch synów

Kto walczył o władzę po śmierci Huayna Capaca?

Huascar (Cuzco) i Atahualpa (Quito)

Kto wygrał wojnę domową i kiedy?

Atahualpa – 1532, bitwa pod Quipaipán

Jak Inkowie łączyli różne części imperium?

System dróg górskich i mostów

Co to „mita”?

Obowiązek pracy dla państwa – np. przy budowie dróg, świątyń

Czym był uncu?

Tunika – element tradycyjnego ubioru Inków

Co to wojna domowa (w kontekście Inków)?

Konflikt o władzę między dwoma synami zmarłego władcy – Huascarem i Atahualpą (1527–1532).

Dlaczego do niej doszło?

Po śmierci Huayna Capaca nie było jasnego następcy – podzielił imperium na pół.

Kiedy odbyła się pierwsza wyprawa Pizarra?

1524 – nieudana, Hiszpanie nie dotarli do Peru

Dlaczego pierwsza wyprawa się nie powiodła?

Brak żywności, choroby, trudny teren, opór Indian

Co odkryto podczas drugiej wyprawy (1526)?

Bogactwo i organizacja społeczeństwa w rejonie Tumbez

Co zrobił Pizarro po drugiej wyprawie?

Wrócił do Hiszpanii po zgodę królewską na podbój

Jak nazywał się dokument przyznający Pizarrowi zgodę na podbój?

Capitulación de Toledo (1529)

Co zapewniała Capitulación de Toledo?

Tytuł „adelantado”, władzę nad Nową Kastylią (Nueva Castilla)

Kto podpisywał dokument w imieniu Korony?

Król Karol V

Dlaczego wojna domowa osłabiła imperium?

Podzieliła kraj, wyczerpała armię, zdezorganizowała władzę

Jak Hiszpanie wykorzystywali lokalne podziały?

Tworzyli sojusze z przeciwnikami Inków (jak w Meksyku)

Jakie mieli przewagi nad Inkami?

Broń palna, konie, stal, choroby (ospa), element zaskoczenia

Co wiedzieli o Inkach przed atakiem?

Że są bogaci, dobrze zorganizowani, ale wewnętrznie podzieleni

Kim był Francisco Pizarro?

Hiszpański konkwistador, który podbił Imperium Inków w Peru.

Kiedy i gdzie działał Pizzaro?

1524–1533 w rejonie wybrzeży Ekwadoru i Peru (Andów).

Co zrobił przed podbojem?

Zorganizował 3 wyprawy – ostatnia zakończyła się sukcesem, po uzyskaniu zgody króla (Capitulación de Toledo, 1529).

Co się stało w Cajamarce w 1532 r.?

Pizarro pojmał Atahualpę (został stracony), ostatniego władcę Inków – mimo że został mu zaoferowany olbrzymi okup w złocie.

Jakie miasto założył Pizarro?

Lima – dzisiejsza stolica Peru (1535)

Kim byli pierwsi duchowni w czasie konkwisty?

Kapłani (kapelani), towarzysze konkwistadorów – chrzcili, odprawiali msze, święcili żony rdzennych

Na czym opierała się konkwista?

Na zasadzie: „mieczem i krzyżem” (con espada y con la cruz) – jednocześnie podbój militarny i duchowy

Co to była „doctrina”?

Miejsce nauki wiary dla rdzennych (misyjna parafia, pod opieką zakonników)

Co to „conquista espiritual”?

Duchowy podbój prowadzony przez duchownych świeckich i zakonnych równolegle

Czym zajmowali się tzw. „zakony mniejsze”?

Szkoły, szpitale: juaninos, hipolici, mercedariusze, karmelici

Co to „patronato real”?

Prawo króla Hiszpanii do mianowania duchowieństwa w koloniach (zamiast papieża)

Bartolomé de Las Casas – kim był?

Były konkwistador, później dominikanin i obrońca Indian, autor "Brevísima relación

Antonio de Montesinos – dlaczego ważny?

W 1511 otwarcie potępił wyzysk Indian – pierwszy głos sprzeciwu wobec konkwisty

Toribio de Benavente (Motolinia)?

Franciszkanin – promował pokojową ewangelizację i edukację Indian

Martin de Valencia – podejście do ewangelizacji?

Zaczynał od nauki języka Indian, później przekazywał Ewangelię

Potoczna nazwa systemu redukcji jezuickich, to...

Święty eksperyment

Jaki był ich cel świętego eksperymentu?

Wychowanie „dobrych chrześcijan” bez grzechów Europy (alkohol, przemoc, protestantyzm) ale mające cechy Europejczyków

Gdzie działały redukcje jezuickie?

Głównie Paragwaj, północna Argentyna, południowa Brazylia – region Misiones

Co wyróżniało redukcje?

Indianie mieli edukację, własną milicję, muzykę barokową, rolnictwo i rzemiosło

Co to synkretyzm religijny?

Połączenie wiary chrześcijańskiej z elementami religii rdzennych

Najważniejszy przykład synkretyzmu?

Matka Boska z Guadalupe = Maryja + aztecka bogini Tonantzin

Dlaczego kult Guadalupe był skuteczny?

Indianie lepiej przyjmowali chrześcijaństwo przez znajome symbole kobiece

Co to Nican Mopohua?

Tekst w języku nahuatl opisujący objawienie Matki Boskiej z Guadalupe

Co to inkwizycja?

Instytucja Kościoła katolickiego, której celem było zwalczanie herezji (czyli poglądów sprzecznych z nauką Kościoła).

Czy stosowano inkwizycję wobec Indian? I dlazego.

Nie – po spaleniu Carlosa z Texcoco (1539) król zabronił – obawiano się, że Indianie odwrócą się od wiary; Bo uznawano, że nie rozumieją jeszcze w pełni wiary chrześcijańskiej

Gdzie działały trybunały inkwizycji?

Meksyk (1569), Lima (1569), Cartagena de Indias (1610)

Jakie prawa broniły Indian?

Leyes Nuevas de Indias (1542) – m.in. zniesienie encomiendy

Kto i dlaczego palił kodeksy Majów?

Diego de Landa – franciszkanin, ceremonia auto de fe (1562); Uważał, że to „dzieła diabła” i przejaw pogaństwa – chciał wykorzenić dawne wierzenia i wzmocnić chrześcijaństwo.

Co to República de Indios?

Wsie i osady rdzennych mieszkańców zarządzane przez lokalnych wodzów (caciques, curacas) pod nadzorem corregidores de indios – urzędników królewskich

Co to República de Españoles?

Obszary zamieszkane przez Hiszpanów (gachupines) i kreoli – obejmowały głównie miasta

Jaką rolę pełniły congregaciones, doctrinas, reducciones?

Ośrodki przesiedleńcze i ewangelizacyjne – mieszano w nich różne grupy etniczne, aby osłabić lokalne tożsamości

Kim byli peninsulares (gachupines)?

Hiszpanie urodzeni w Europie – elita polityczna i urzędnicza kolonii

Kim byli criollos (kreole)?

Dzieci Hiszpanów urodzone w Ameryce – bogaci, ale pozbawieni wpływu politycznego

Kim byli mestizos?

Dzieci Hiszpana i Indianki – „pośredni stan”, często rzemieślnicy i pracownicy fizyczni

Kim byli mulatos?

Dzieci Hiszpana i kobiety afrykańskiego pochodzenia

Kim byli zambos?

Dzieci czarnoskórego i Indianki – najniżej w hierarchii, często wykluczeni

Co to ladino?

Metys lub Indianin, który przyjął język, religię i kulturę hiszpańską – termin używany głównie w Gwatemali

Co to metysaż?

Mieszanie się ras i kultur – zjawisko wyjątkowe dla kolonii iberyjskich, mniej obecne w koloniach angielskich i francuskich

Kto miał władzę i ziemię?

Peninsulares i w mniejszym stopniu criollos – stanowili elitę gospodarczą i administracyjną

Kto pracował fizycznie i usługowo?

Mestizos, mulatos, zambos – jako robotnicy, rzemieślnicy, cieśle, murarze (albañiles), rolnicy

Jaka była rola Indian (indios)?

Pracowali w rolnictwie i górnictwie – przydzielani encomenderos lub pracowali w resguardos (rezerwatach)

Kim byli czarnoskórzy niewolnicy?

Pracowali w domach elit, na plantacjach, w kopalniach – uważani za „dobro luksusowe”

Jaką rolę miały kobiety w społeczeństwie kolonialnym?

Ograniczoną – zależne od klasy i koloru skóry. Kobiety białe miały więcej przywilejów, ale były kontrolowane przez patriarchalne normy. Rdzennym i czarnym przypisywano funkcje domowe, opiekuńcze lub seksualne.

Jakie były funkcje miast kolonialnych?

Ośrodki administracji, handlu, religii – pełniły funkcję centrum życia Hiszpanów i kreoli. Indianie mieszkali poza nimi lub w osobnych dzielnicach

Czym różniły się miasta od wsi?

Miasta były bastionami kultury kolonialnej, a wsie (Republica de Indios) zachowały więcej elementów kultury rdzennych

Dlaczego kreole nie lubili Hiszpanów z metropolii?

– byli urodzeni w Ameryce – posiadali majątki, wykształcenie i wpływy ekonomiczne, to nie mieli dostępu do najważniejszych urzędów i stanowisk. Kreole czuli się dyskryminowani politycznie we własnym kraju

Co wywołało późniejsze rewolucje niepodległościowe? (kreole vs peninsulares)

konflikt (kreole vs peninsulares) był jednym z głównych powodów rewolucji niepodległościowych w Ameryce Łacińskiej w XIX wieku.

Gdzie i kiedy miała miejsce rewolucja haitańska?

W Saint-Domingue (dzisiejsze Haiti), w 1791–1804

Jaki kraj kolonizował Saint-Domingue?

Francja – była to najbogatsza francuska kolonia w XVIII w.

Co produkowano w Saint-Domingue?

Głównie cukier, kawę i bawełnę – produkcję oparto na pracy niewolników afrykańskich

Co zainspirowało rewolucję haitańską?

Rewolucja francuska (1789) i ogłoszenie Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela

Kim był przywódca rewolucji?

Toussaint Louverture – były niewolnik, genialny strateg wojskowy

Co zrobił Toussaint Louverture?

Przejął kontrolę nad wyspą, zawierał sojusze z Hiszpanią i Francją, ogłosił zniesienie niewolnictwa

Kiedy wybuchło powstanie niewolników?

W sierpniu 1791 roku – rozpoczęło się od masowego buntu na północy wyspy

Kiedy Francja zniosła niewolnictwo?

1794 – rewolucyjny rząd francuski ogłosił zniesienie niewolnictwa w koloniach

Co zrobił Napoleon?

Wysłał ekspedycję wojskową w 1802, by przywrócić kontrolę i niewolnictwo

Co się stało z Louverture'em?

Został aresztowany przez Francuzów i zmarł w więzieniu w 1803 r.

Kto dokończył walkę i ogłosił niepodległość?

Jean-Jacques Dessalines – ogłosił powstanie niezależnego Haiti w 1804 roku

Dlaczego rewolucja haitańska była wyjątkowa?

Była to pierwsza skuteczna rewolucja niewolników i pierwsze czarne państwo na świecie

Jaki miała wpływ na świat?

Zastraszyła elity kolonialne, przyspieszyła zniesienie niewolnictwa, wpłynęła na ruchy niepodległościowe w Ameryce Łacińskiej

Czy Haiti było uznane przez świat po 1804?

Nie od razu – państwa europejskie (i USA) bały się „eksportu rewolucji” i nie uznały Haiti przez lata

Co się stało z gospodarką Haiti po rewolucji?

Załamała się – zerwane kontakty handlowe, zniszczone plantacje, izolacja międzynarodowa

Co to jest kolonizacja?

Osadzanie mieszkańców i zakładanie osad na terenach słabo zaludnionych lub nowo odkrytych. Celem była eksploatacja terytoriów zamorskich i wzmocnienie metropolii.

Co to jest kolonializm?

Polityka krajów silnych militarnie i gospodarczo, polegająca na eksploatacji krajów słabszych — ich ludzi, surowców i gospodarki

Co to jest imperium kolonialne?

Układ, w którym centrum (metropolia) zarządza koloniami. Zależności są ekonomiczne, religijne i polityczne

Co to jest imperializm?

Rozszerzanie wpływów przez podbój, ekspansję, kolonizację — w celu wzbogacenia się, podboju i „cywilizowania” innych kultur

Co to jest dekolonizacja?

Proces wyzwalania się kolonii spod władzy metropolii i powstawania nowych państw

Jaki był charakter dekolonizacji w Ameryce Łacińskiej?

Często nie była prowadzona przez ludność rdzenną, lecz przez białych kreolów (criollos) urodzonych w koloniach, którzy chcieli przejąć władzę od metropolii

Co łączy kolonializm i dekolonizację w Ameryce Łacińskiej?

Oba procesy nie zakładały prawdziwego równouprawnienia dla ludności rdzennej i afrykańskiej — marginalizacja trwała nadal

Co wydarzyło się w 1641 roku w Quilín?

Parlament Quilín: Hiszpanie uznali autonomię Mapuches i zawarto pokój; granicą była rzeka Biobío

Dlaczego Mapuches nie chcieli dołączyć do niepodległego Chile?

Uznawali Chilijczyków za jeszcze bardziej brutalnych niż Hiszpanów i nie ufali nowemu państwu

Czy wszystkie kolonie się uniezależniły?

Nie — Puerto Rico nadal jest terytorium zależnym, mimo prób i walk o niepodległość

Co łączy różne ruchy dekolonizacyjne w Ameryce Łacińskiej?

Brak włączenia rdzennych i czarnych społeczności w nowe państwa narodowe oraz kontynuacja wykluczeń społecznych i ekonomicznych

Kim są Mapuches?

Rdzenni mieszkańcy południowego Chile i Argentyny. Ich nazwa oznacza „ludzie ziemi”.

Kim był Venancio Coñuepán (Koñwepang)?

Lider Indian Mapuches, pierwszy minister w rządzie Chile (1952–1958) za prezydentury Carlosa Ibáñeza del Campo

Co wydarzyło się w latach 1970?

Bunt Mapuches przeciwko polityce „chilizacji”, czyli przymusowemu nauczaniu hiszpańskiego i narzucaniu kultury chilijskiej

Jaka była sytuacja w latach 1990?

Walki o ziemię z firmami eksploatującymi lasy i surowce naturalne na terenach Mapuches

Od kiedy trwa oficjalny spór o autonomię Mapuches?

Od 1991 roku, gdy Mapuches ponownie zażądali uznania swoich praw do ziemi i samostanowienia

Co symbolizuje Emilia Nuyado Ancapichún?

Przełom polityczny – została w 2018 roku pierwszą posłanką Mapuches w chilijskim Kongresie, reprezentując postulaty autonomii

Kim są Zapatyści (EZLN)?

Ruch rewolucyjny rdzennych mieszkańców stanu Chiapas w Meksyku, powstały w 1983 roku. Składa się głównie z Majów

Jaki był związek nazwy „Zapatyści” z historią Meksyku?

Odwołują się do Emiliana Zapaty, rewolucjonisty walczącego o „ziemię i wolność” (Tierra y Libertad) podczas Rewolucji Meksykańskiej (1911–1917)

Co to było Porozumienie z San Andrés?

Podpisane w 1996 roku porozumienie między EZLN a rządem Meksyku, przyznające Indianom autonomię. Nigdy nie zostało ratyfikowane przez władze

Czym są Caracoles?

To wsie zapatystów (państwo w państwie), gdzie funkcjonują własne szkoły i struktury społeczne

Jak zapatyści postrzegają Meksyk i siebie?

Uważają się za nadal skolonizowanych, czują się marginalizowani przez państwo i system neoliberalny

co EZLN osiągnął bez wojny?

Moralne zwycięstwo – utworzyli niezależne gminy (Caracoles), mimo że rząd nie ratyfikował ich autonomii

Jakie były formy ekspansji USA w XIX w.?

Terytorialna (zakupy, podboje), ekonomiczna (tania siła robocza, migranci), ideologiczna (misja cywilizacyjna).

Kiedy ogłoszono Doktrynę Monroe? I jakie hasło miała

1823 – USA nie dopuszczają do nowej kolonizacji w obu Amerykach. Hasło: Ameryka dla Amerykanów.

Kto był autorem Doktryny Monroe?

John Quincy Adams; wygłosił ją prezydent James Monroe.

Czym była „dyplomacja dolarowa”?

USA udzielały kredytów krajom latynoamerykańskim, w zamian uzyskiwały wpływy: kontrolę ceł, infrastruktury, banków.

Jakie kraje najbardziej odczuły dyplomację dolarową?

Haiti, Nikaragua, Dominikana.

Co to była polityka „wielkiego kija” (big stick)?

Interwencjonizm Roosevelta: zastraszanie, ingerencje militarne, instalowanie proamerykańskich rządów.

Jakie były skutki polityki USA wobec Meksyku na początku XX w.?

Destabilizacja polityczna → rewolucja meksykańska (1910–1917).

Jaki był cel przejęcia Kanału Panamskiego?

Zabezpieczenie militarne i gospodarcze szlaku łączącego Atlantyk z Pacyfikiem; USA miały kontrolę przez 100 lat.

Kiedy USA przejęły wyłączne prawo do Kanału Panamskiego?

1901 – Nowy traktat z Wielką Brytanią; wcześniej Clayton-Bulwer Treaty (1850) gwarantował neutralność.

Wymień trzy państwa, w których USA przeprowadziły zamachy stanu w XX w.

Kuba (1952), Gwatemala (1954), Chile (1973 – Pinochet).

Jak USA reagowały na rewolucję kubańską (1953–1959)?

Zaostrzenie interwencji w regionie, wspieranie dyktatur antykomunistycznych, inwigilacja przez CIA.

Co to była Operacja Kondor?

Wspólna akcja USA i dyktatur Am. Łac. (Chile, Argentyna, Boliwia itd.) przeciw opozycji; dziesiątki tysięcy ofiar i zaginionych.

Co USA robiły w Nikaragui na początku XX w.?

Wspierały prezydenta Díaza, interweniowały zbrojnie, planowały budowę kanału międzyoceanicznego

Jakie były skutki interwencji USA w Ameryce Łacińskiej?

Wzrost antyamerykanizmu, uzależnienie gospodarcze, niestabilność polityczna, wsparcie dyktatur, bieda mimo bogactw naturalnych.

Kim był Francisco Franco?

Dyktator Hiszpanii w latach 1939–1975, przywódca zwycięskiej strony w wojnie domowej.

Kto wspierał Franco podczas wojny domowej?

Niemcy (Hitler) i Włochy (Mussolini).

Czy państwa Ameryki Łacińskiej wspierały Franco?

Większość zachowała neutralność; Meksyk otwarcie sprzeciwiał się Franco.

Czym była „Doktryna Breżniewa” i jak się ma do USA?

Doktryna ZSRR mówiąca o prawie interwencji w państwach bloku komunistycznego. USA odpowiedziały twardym wspieraniem antykomunistycznych reżimów w Ameryce Łacińskiej.

Traktat Claytona–Bulwera (1850) cele i o co chodzi

Treść: Oba kraje zobowiązują się nie budować ani nie kontrolować wyłącznie kanału przez Amerykę Środkową.; Cel: Zagwarantowanie neutralności przyszłego kanału.

Traktat Hay–Pauncefote (1901) cel i znaczenie

Unieważnienie poprzedniego traktatu z 1850 r.; Nowe postanowienia: USA mają prawo budować i zarządzać kanałem, Kanał ma pozostać neutralny dla żeglugi. Znaczenie: USA uzyskują wolną rękę – to krok w kierunku imperializmu.

Kto zaczął budować Kanał Panamski

zaczynają Francuzi (jak kanał sueski),