Socjologia - pojęcia cz. III

 0    201 kartičky    fiszkoteka61
stáhnout mp3 Vytisknout hrát zkontrolovat se
 
otázka język polski odpověď język polski
AKUMULACJA PRZEWAG I UPOŚLEDZENIA
začněte se učit
tendencja do podwyższania raz osiągniętej wyższej pozycji społecznej oraz przeciwnie ‐ do pogłębiania się degradacji, gdy spadło się na pozycje niskie.
DETERMINIZM TECHNOLOGICZNY
začněte se učit
pogląd, że głównym czynnikiem decydującym o rozwoju społeczeństw i znaczącym kolejne fazy historii ludzkości są odkrycia, wynalazki i innowacje techniczne.
DONIOSŁOŚĆ FUNKCJONALNA:
začněte se učit
stopień, w jakim pewne działania przyczyniają się do zaspokojenia wymogów funkcjonalnych społeczeństwa.
DZIEDZICZENIE POZYCJI SPOŁECZNEJ
začněte se učit
uzyskiwanie od rodziny ‐ bez własnych zasług ‐ zasobów majątkowych, władzy, prestiżu, kapitału kulturowego, kapitału społecznego, co stwarza lepsze warunki startu życiowego. (Odwrotnie: dziedziczenie biedy, zacofania, marginalizacji społecznej).
IDEOLOGIA MERYTOKRATYCZNA
začněte se učit
głosi, że nierówności są o tyle usprawiedliwione, o ile są efektem własnych zasług oraz korzyści, jakie działalność jednostki przynosi społeczeństwu.
IDEOLOGIE EGALITARNE
začněte se učit
podkreślają równość ludzi, żądając ‐ w zależności od radykalizmu sformułowania ‐ albo równości warunków życia, albo równego zaspokojenia minimalnych potrzeb, albo równości startu i szans życiowych, albo równości wobec prawa, albo równości praw podmiotowych.
IDEOLOGIE ELITARYSTYCZNE (inaczej ‐ arystokratyczne
začněte se učit
głoszą, że istnieją takie grupy, które z samej swojej natury są „wyższeʺ od innych i dlatego muszą mieć wyższą pozycję w społeczeństwie, co wyraża się w ich całkowicie uzasadnionych przywilejach
KAPITAŁ SPOŁECZNY
začněte se učit
sieć kontaktów, znajomości, powiązań, przynależności do organizacji i stowarzyszeń, która stwarza jednostce lepsze możliwości uzyskiwania innych społecznie cenionych zasobów ‐ bogactwa, władzy, prestiżu itp.
POWOŁANIE
začněte se učit
zawód wykonywany z pobudek autotelicznych, jako sposób samorealizacji, bez względu na jakiekolwiek korzyści, jakie może przynosić
WYMOGI FUNKCJONALNE SPOŁECZEŃSTWA (inaczej ‐ imperatywy funkcjonalne lub potrzeby systemowe):
začněte se učit
stany lub sytuacje niezbędne, aby społeczeństwo mogło funkcjonować i przetrwać.
ANARCHIZM
začněte se učit
odrzucenie czyichkolwiek uprawnień do podejmowania wiążących dla innych decyzji.
AUTORYTET
začněte se učit
władza legitymizowana, czyli akceptowana przez adresatów. Władza i autorytet
DOMINACJA
začněte se učit
sytuacja, w której asymetryczna relacja władzy występuje pomiędzy zbiorowościa‐mi (grupami, klasami, warstwami, kategoriami społecznymi), z których jedna ma możliwość zagwarantowania swoich interesów kosztem interesów czy wbrew interesom drugiej.
KOMPETENCJA PODMIOTOWA
začněte se učit
ograniczenie zakresu władzy do pewnego grona osób.
KOMPETENCJA PRZEDMIOTOWA
začněte se učit
ograniczenie zakresu władzy do pewnej dziedziny spraw.
LEGALIZM
začněte se učit
uznanie władzy legalnej, wynikające z szacunku dla prawa.
NADUŻYCIE WŁADZY
začněte se učit
realizowanie uprawnień władczych poza zakresem kompetencji podmiotowej lub przedmiotowej.
NONKONFORMIZM (inaczej ‐ kontestacja władzy):
začněte se učit
publicznie manifestowane niepodporządkowanie się władzy wynikające z odrzucenia legitymizujących ją praw czy tradycji albo z zakwestionowania charyzmy władcy.
OPORTUNIZM
začněte se učit
uznanie władzy tylko w obawie przed przymusem i negatywnymi sankcjami
PREROGATYWY WŁADCZE
začněte se učit
uprawnienie do wydawania poleceń czy podejmowania decyzji wiążących drugą stronę stosunku społecznego, zawarte w roli związanej z daną pozycją społeczną.
PRZEMOC
začněte se učit
władza oparta na „nagiej sileʺ, przewadze fizycznej, bez akceptacji drugiej strony
PRZYMUS
začněte se učit
uprawnienie do wyegzekwowania swoich decyzji, żądań czy poleceń związane z pozycją społeczną wyposażoną w prerogatywy władcze. Sprowadza się do wymierzenia pewnych sankcji za niepodporządkowanie się władczym decyzjom albo przynajmniej do zagrożenia takimi sankcjami, co ma skłonić do podporządkowania się przez stworzenie dyscypliny strachu.
PRZYMUS PAŃSTWOWY:
začněte se učit
egzekwowanie prerogatyw władczych organów państwowych poprzez specjalnie do tego powołane instytucje i organizacje, z odwołaniem się do repertuaru najsroższych kar zarezerwowanych tylko dla państwa ‐ np. pozbawienia wolności czy odebrania życia.
PRZYWÓDZTWO
začněte se učit
spontaniczne i oddolne obdarzenie jednego z członków grupy uprawnieniami władczymi ‐ decyzyjnymi, koordynacyjnymi ‐ w stosunku do pozostałych.
PRZYWÓDZTWO AUTOKRATYCZNE
začněte se učit
styl sprawowania przywództwa oparty na narzucaniu z góry jednoosobowych decyzji bez konsultacji z członkami grupy.
PRZYWÓDZTWO DEMOKRATYCZNE
začněte se učit
styl sprawowania przywództwa oparty na roli koordynującej, mediującej i wspomagającej osiąganie większościowych decyzji przez członków grupy.
PRZYWÓDZTWO PERMISYJNE
začněte se učit
styl sprawowania przywództwa oparty na służeniu grupie jedynie radą i ekspertyzą, z pozostawieniem pełnej autonomii w podejmowaniu decyzji samym członkom grupy.
RUTYNIZACJA CHARYZMY
začněte se učit
przekształcenie władzy charyzmatycznej w legalną, połączone z formalizacją szczególnej osobistej relacji uznania i poparcia między władcą a poddanymi
UZURPACJA WŁADZY
začněte se učit
objęcie władzy z pogwałceniem prawnie przepisanej procedury.
WŁADZA
začněte se učit
taka relacja między jednostkami, w której istnieje prawdopodobieństwo, że jedna z nich przeprowadzi swoją wolę, nawet mimo oporu drugiej. Inaczej: możliwość wydawania wiążących dla drugiej osoby decyzji.
WŁADZA CHARYZMATYCZNA
začněte se učit
usprawiedliwiona wyjątkowymi walorami osobistymi władcy, dostrzeżonymi i uznanymi przez poddanych czy zwolenników
WŁADZA LEGALNA
začněte se učit
umocowana w przepisach prawa oraz procedurach powoływania na stanowiska władcze.
WŁADZA TRADYCYJNA
začněte se učit
uzasadniona świętością tradycji wskazującej na pewne pozycje społeczne czy pewne osoby jako nosicieli uprawnień władczych
WPŁYW
začněte se učit
władza oparta na argumentach, perswazji, autorytecie osobistym, uznanych przez drugą stronę.
DEWIACJA PIERWOTNA
začněte se učit
czyn dewiacyjny popełniony po raz pierwszy, uruchamiający sekwencję kontroli społecznej i wymierzania sankcji
DEWIACJA W SENSIE FUNKCJONALNYM
začněte se učit
czyn wywołujący negatywne reakcje społeczne w postaci sankcji różnego rodzaju
DEWIACJA W SENSIE NORMATYWNYM
začněte se učit
sprzeczność działania z regułą stosowalną wobec tego typu sprawcy i tego typu czynu.
DEWIACJA WTÓRNA
začněte se učit
recydywa, czyli wejście na drogę „kariery dewiacyjnejʺ w wyniku odrzucenia przez społeczeństwo, „stygmatyzacjiʺ.
EKSTERNALIZACJA
začněte se učit
przejawianie się ukształtowanych kulturowo treści osobowościowych ‐motywacji czy postaw ‐ w konkretnych działaniach
INSTRUMENTALNE UCZENIE SIĘ
začněte se učit
kształtowanie repertuaru zachowań przez selekcję zachowań poprzednio nagradzanych (gratyfikujących) i eliminowanie takich, które przynosiły kary (doznania przykre, deprywacje).
INTERNALIZACJA
začněte se učit
proces psychiczny polegający na „uwewnętrznieniuʺ kultury, czyli przekształceniu jej wzorów w elementy osobowości ‐ motywacje czy postawy.
JAŹŃ
začněte se učit
w ujęciu symbolicznego interakcjonizmu): wytworzona w kontaktach z innymi umiejętność patrzenia na siebie samego oczami partnerów, zdolność zdefiniowania swojego miejsca w szerszej zbiorowości, roli, jaką się pełni, obowiązków i powinności, jakie z niej wynikają, nakazów i zakazów, jakie zbiorowość jednostce narzuca.
KOMPETENCJA JEDNOKULTUROWA
začněte se učit
przyswojenie idei, przekonań, reguł, norm, wartości, symboli charakterystycznych dla jednej tylko, konkretnej kultury
KOMPETENCJA WIELOKULTUROWA (inaczej ‐ kosmopolityczna
začněte se učit
znajomość i umiejętność stosowania wielu różnych wzorów życia i różnorodnych idei pochodzących z kilku kultur
KONTROLA SPOŁECZNA
začněte se učit
system społecznych sankcji ‐ negatywnych i pozytywnych, oraz agend ‐ grup, organizacji, instytucji ‐ stosujących takie sankcje.
KONTRSOCJALIZACJA
začněte se učit
uczenie się wzorów życia typowych dla środowisk dewiacyjnych i przestępczych, odmiennych od tych, które uznaje większość społeczeństwa.
MARGINES SPOŁECZNEJ TOLERANCJI
začněte se učit
wstrzemięźliwość w zastosowaniu sankcji mimo popełnienia czynu literalnie dewiacyjnego, czyli sprzecznego z zakazami i nakazami społecznymi.
MINIMUM KULTUROWE
začněte se učit
minimalne kompetencje, nawyki i umiejętności niezbędne do życia wśród innych ludzi, w społeczeństwie.
PERMISYWNOŚĆ SPOŁECZNA
začněte se učit
atmosfera przyzwolenia na czyny dewiacyjne czy nawet przestępcze wywierająca presję na agendy kontroli społecznej w kierunku powstrzymywania się od wymierzania sankcji, lub wymierzania sankcji niewspółmiernie łagodnych.
PUNITYWNOŚĆ:
začněte se učit
rozpowszechnione w społeczeństwie żądanie wysokich kar i „zerowej tolerancjiʺ w stosunku do dewiantów i przestępców
RESOCJALIZACJA
začněte se učit
eliminacja głęboko zinternalizowanych wzorów kulturowych i wpojenie wzorów przeciwstawnych.
RYTUAŁY PRZEJŚCIA
začněte se učit
zbiorowe ceremonie, często o charakterze sakralnym, symbolizujące koniec jednej fazy życia i początek następnej
SANKCJE FORMALNE
začněte se učit
kary wymierzane w szczegółowo przepisanym trybie, w określonym precyzyjnie wymiarze, przez specjalnie do tego powołane organizacje czy instytucje.
SANKCJE ROZPROSZONE
začněte se učit
spontaniczne i nieformalne metody nacisku i karania stosowane przez grupy, do których jednostka należy.
SOCJALIZACJA
začněte se učit
proces, dzięki któremu jednostka wdraża się do sposobu życia swojej grupy i szerszego społeczeństwa przez uczenie się reguł i idei zawartych w kulturze.
SOCJALIZACJA ANTYCYPUJĄCA
začněte se učit
internalizowanie wzorów grupy, do której się nie należy, a jedynie pragnie należeć, czyli pozytywnej grupy odniesienia.
SOCJALIZACJA ODWROTNA
začněte se učit
sytuacja spotykana w warunkach szybkiej zmiany kulturowej, kiedy młode pokolenie stara się wdrożyć tradycjonalnie nastawione pokolenie starsze do nowych wzorów kulturowych: stylów bycia, mówienia, ubierania się, rozrywki, twórczości artystycznej itp.
SOCJALIZACJA PERMANENTNA
začněte se učit
proces internalizowania coraz to nowych wzorów kulturowych, z którymi człowiek styka się nieustannie w toku całego życia.
SOCJALIZACJA POCZĄTKOWA
začněte se učit
ten etap socjalizacji, który dokonuje się w dzieciństwie w rodzinie i innych grupach pierwotnych.
STYGMATYZACJA
začněte se učit
(inaczej ‐ naznaczanie, etykietowanie): trwałe przypisanie jednostce tożsamości dewianta czy przestępcy przez ciążące na niej znamię karalności.
SUPEREGO (w ujęciu psychoanalizy):
začněte se učit
domena osobowości, w której zakodowane zostają reguły kulturowe ‐ nakazy i zakazy dotyczące właściwego postępowania ‐ powodujące dyskomfort psychiczny, zwany poczuciem winy lub wstydu, w przypadku ich naruszenia.
ADAPTACJA INNOWACJI
začněte se učit
trwałe zakorzenienie się innowacji w systemie normatywnym, przerodzenie się tego, co kiedyś było zerwaniem z konwencją, w nową konwencję, tego, co było odrzuceniem tradycji, w nową tradycję, tego, co było aktem nonkonformizmu, w obowiązującą regułę postępowania.
ARTYKULACJA STRUKTURY IDEALNEJ
začněte se učit
powstawanie i zakorzenianie się standardowych przekonań, poglądów, idei, mitów, stereotypów.
DETERMINACJA STRUKTURALNA
začněte se učit
ograniczający i wspomagający wpływ struktur rozmaitego rodzaju na działania podejmowane przez członków społeczeństwa
DYFUZJA INNOWACJI
začněte se učit
rozprzestrzenianie się innowacji w społeczeństwie, poszerzanie się środowisk, w których jest akceptowana i stosowana.
EKSPANSJA STRUKTURY INTERAKCYJNEJ
začněte se učit
powstawanie i rozbudowywanie się sieci styczności, kontaktów, więzi, łączności między jednostkami
EROZJA NORMY
začněte se učit
powolne zanikanie obowiązującej mocy normy, poczucia związanej z nią powinności, gotowości do wymierzania sankcji negatywnych (kar) za jej naruszenie.
FILTROWANIE INNOWACJI
začněte se učit
społeczna selekcja innowacji albo dokonująca się spontanicznie, albo prowadzona przez specjalne agendy i prowadząca albo do upowszechnienia innowacji, albo do jej eliminacji.
INNOWACJA NORMATYWNA
začněte se učit
zainicjowanie nowego sposobu życia, stylu działania, codziennej praktyki, formy wyrażania się itp., które mogą przekształcić się w nowe reguły, wzory, normy czy wartości.
INNOWACJE ENDOGENNE
začněte se učit
reakcje na napięcia, naciski, dysonanse pojawiające się wewnątrz systemu społecznego, w którym innowacja się rodzi.
INNOWACJE EGZOGENNE
začněte se učit
nowatorska adaptacyjna reakcja na zdarzenia lub zmiany zachodzące poza systemem społecznym, w którym innowacja się rodzi.
INSTYTUCJONALIZACJA
začněte se učit
wyłanianie się, artykułowanie i utrwalanie struktur normatywnych: reguł społecznych, wzorów, norm i wartości
INSULACJA INNOWACJI
začněte se učit
ograniczenie zasięgu rozprzestrzeniania się i stosowania innowacji przez wprowadzenie regulacji prawnych (np. zakazu klonowania, restryktywnych warunków badań na embrionach, zakazu rozmieszczenia systemów antyrakietowych itp.).
KRYSTALIZACJA STRUKTURY INTERESÓW
začněte se učit
powstawanie i pogłębianie się hierarchii nierówności, przywilejów i upośledzenia
MORFOGENEZA
začněte se učit
proces wyłaniania się, artykułowania i utrwalania struktur rozmaitego rodzaju z chaosu działań podejmowanych przez członków społeczeństwa
ORGANIZACJE INNOWACYJNE
začněte se učit
takie, które powołane są specjalnie po to, aby proponować nowatorskie rozwiązania w różnych dziedzinach.
ROLE INNOWATORSKIE
začněte se učit
oczekiwania nowatorstwa, oryginalności, twórczości, związane z pewnymi pozycjami społecznymi: np. uczonego, artysty, pisarza, kompozytora
SPISKOWA TEORIA SPOŁECZEŃSTWA
začněte se učit
przekonanie, że za każdym zdarzeniem społecznym, a zwłaszcza zdarzeniem niekorzystnym, stoją celowo je wywołujący i manipulujący nimi konspiratorzy.
ZINSTYTUCJONALIZOWANE OMIJANIE REGUŁ
začněte se učit
rozpowszechniona w danej zbiorowości praktyka nieprzestrzegania pewnej normy czy wartości, która dzięki swej powszechności sama staje się regułą.
POSTĘP
začněte se učit
proces przybliżający nieustannie do takiego stanu społeczeństwa, w którym realizują się jakieś ważne społeczne wartości; stanu uważanego za dobry, słuszny, sprawiedliwy, szczęśliwy, godny itp.
PROCES
začněte se učit
ciąg, sekwencja następujących po sobie i przyczynowo uwarunkowanych zmian systemu, które nazywamy fazami lub etapami.
PROCES CYKLICZNY
začněte se učit
taki, w którym po pewnym czasie stan systemu powraca do punktu wyjścia, do swojego kształtu początkowego
PROCES KIERUNKOWY
začněte se učit
taki, którego żaden etap nie powtarza się, a cała sekwencja przybliża stale do jakiegoś przyszłego stanu wyróżnionego ‐ „celuʺ czy krańca procesu
REGRES
začněte se učit
proces, który oddala społeczeństwo od stanu uważanego za pożądany z punktu widzenia rozpowszechnionych w społeczeństwie wartości.
ROZWÓJ
začněte se učit
proces kierunkowy napędzany czynnikami endogennymi, w którym poziom pewnych istotnych zmiennych jest stale rosnący.
ROZWÓJ JEDNODNIOWY (inaczej ‐ unilinearny
začněte se učit
taki, w którym sekwencja zmian biegnie zawsze tym samym, jednym torem, po regularnej, wyznaczonej jakby z góry trajektorii.
ROZWÓJ SKOKOWY
začněte se učit
taki, w którym po okresie kumulowania się zmian ilościowych, cząstkowych, dochodzi do pewnego progu nasycenia, po którego minięciu występuje zasadnicza zmiana jakościowa.
ROZWÓJ WIELODNIOWY (inaczej ‐ multilinearny)
začněte se učit
taki, w którym różne sekwencje zmian mają jedynie zbliżony ogólny kierunek, ale przebiegają w różny sposób, różnymi torami czy trajektoriami, w zależności od konkretnych warunków historycznych i kulturowych danego społeczeństwa.
UTOPIE SPOŁECZNE
začněte se učit
wizje dobrego, szczęśliwego, doskonałego społeczeństwa przyszłości, na tyle wyidealizowane i skrajne, że całkowicie nierealistyczne.
ZMIANA SPOŁECZNA:
začněte se učit
różnica między stanem systemu społecznego (grupy, organizacji) w jednym momencie i stanem tego samego systemu w innym momencie.
AMBIWALENCJA ZMIANY
začněte se učit
równoczesne powodowanie przez zmiany społeczne efektów pozytywnych i negatywnych
ANOMIA SUKCESU
začněte se učit
zaburzenie rutynowych sposobów postępowania, skali oczekiwań i aspiracji, wzorów konsumpcji ‐ przez nagłe wzbogacenie się
DYSKURS KRYZYSU
začněte se učit
akcentowanie negatywnych skutków zmian, głównie niezamierzonych i nieoczekiwanych, w różnych dziedzinach życia społecznego.
DYSKURS POSTĘPU
začněte se učit
apoteoza zmienności społecznej jako jednoznacznie postępowej, przynoszącej zawsze poprawę, doskonalenie życia społecznego.
DYSKURS TRAUMY
začněte se učit
zwrócenie uwagi na destabilizujące, dezorganizujące i dezorientujące konsekwencje zmian społecznych niezależnie od ich treści, a więc także zmian skądinąd postępowych.
KATASTROFICZNE WIZJE PRZYSZŁOŚCI
začněte se učit
skrajnie pesymistyczne scenariusze rozwoju społecznego oparte przeważnie na prostej ekstrapolacji obecnych, negatywnych trendów.
MORFOGENEZA KULTURY
začněte se učit
wyłanianie się, artykułowanie, krystalizowanie i rozprzestrzenianie nowych wzorów, reguł, norm, wartości, symboli, idei.
PANIKI MORALNE
začněte se učit
gorące, masowe dyskusje, spory, a także wybuchy zachowań zbiorowych czy nawet organizowanie się ruchów społecznych jako reakcji na bulwersujące opinię publiczną zdarzenie, zazwyczaj jednostkowe i wyjątkowe.
PROCESY PARAMETRYCZNE
začněte se učit
procesy ekonomiczne, polityczne czy demograficzne przebiegające niezależnie od sekwencji traumatycznej, ale wywierające istotny wpływ na kierunek rozwoju i szansę przezwyciężenia traumy
SEKWENCJA TRAUMATYCZNA
začněte se učit
proces pojawiania się, rozprzestrzeniania i zakorzeniania traumy, a następnie podejmowania strategii zaradczych prowadzących do przezwyciężenia traumy.
STRATEGIE INDYWIDUALNE
začněte se učit
radzenie sobie z traumą przez indywidualne zabezpieczenie się lub adaptację do sytuacji traumatycznej.
STRATEGIE MASOWE
začněte se učit
reakcje na sytuację traumatyczną podejmowane spontanicznie przez zbiorowość.
STRATEGIE ZBIOROWE
začněte se učit
reakcje na sytuację traumatyczną podejmowane przez zbiorowość wspólnie, w sposób skoordynowany i zorganizowany
TRAUMA KULTUROWA
začněte se učit
wstrząs spowodowany zmianą społeczną, który dotyka domeny kultury, a w konsekwencji tożsamości zbiorowej i jednostkowej.
TRAUMY ZBIOROWE:
začněte se učit
doznawane i przeżywane wspólnie przez społeczność i dzięki temu stające się przedmiotem debat publicznych czy ekspresji artystycznej, a nawet prowadzące do epizodów zachowania zbiorowego czy mobilizacji ruchów społecznych.
ALOKACJA CZASU
začněte se učit
przeznaczenie pewnych okresów dnia, tygodnia czy roku na czynności określonego typu, co wynikać może z konwencjonalnych zwyczajów (np. lunch w południe) lub przyrodniczych konieczności (siewy wiosną).
BUDŻET CZASU
začněte se učit
typowy dla danej zbiorowości ilościowy rozkład czasu przeznaczanego na różne funkcje czy udział w różnych kontekstach społecznych (np. na pracę, rozrywkę, naukę, życie rodzinne).
CZAS ILOŚCIOWY (inaczej ‐ zewnętrzny
začněte se učit
czas konwencjonalny, wyskalowany w sposób narzucany przez używane do pomiaru czasu instrumenty ‐ zegary i kalendarze ‐ które pozwalają przypisać danemu momentowi godzinę czy datę, a także określić porównawczo okres trwania, szybkość, interwały, rytm itp. różnych zdarzeń i procesów.
CZAS JAKOŚCIOWY (inaczej ‐ wewnętrzny
začněte se učit
ontologicznie zakorzeniony w zjawiskach czy zdarzeniach okres ich trwania, swoisty rytm czy tempo.
KADENCJA
začněte se učit
przepisany normatywnie, formalnie regulowany okres sprawowania pewnej funkcji, zajmowania urzędu czy pełnienia pewnej roli społecznej
LOKALIZACJA CZASOWA
začněte se učit
miejsce danego zdarzenia w sekwencji zdarzeń powiązanych z nim przyczynowo‐skutkowo, wcześniejszych i późniejszych
ORIENTACJA PREZENTYSTYCZNA
začněte se učit
zakodowany w kulturze akcent na czas teraźniejszy, afirmacja doznań i doświadczeń aktualnych.
ORIENTACJA PROSPEKTYWNA
začněte se učit
zakodowany w kulturze akcent na czas przyszły‐ planowanie, projektowanie, antycypowanie i związane z tym aspiracje i nadzieje.
ORIENTACJA RETROSPEKTYWNA
začněte se učit
zakodowany w kulturze akcent na czas przeszły, dotychczasowe dokonania czy tradycje.
PERCEPCJA CZASU (inaczej ‐ poczucie czasu
začněte se učit
subiektywne odczucie tempa, rytmu, trwania, różniące poszczególne jednostki, a także sytuacje, w jakich się znajdują.
PROCES
začněte se učit
łańcuch kolejnych zmian powiązanych przyczynowo‐skutkowo
PROFIL CZASOWY
začněte se učit
kulturowo zakodowany, specyficzny dla danej zbiorowości sposób traktowania czasu, w szczególności nacisk (lub brak nacisku) na punktualność, pośpiech, wykorzystanie czasu itp.
REIFIKACJA CZASU
začněte se učit
traktowanie czasu jako autonomicznej wartości, którą można zdobyć, stracić, kupić, sprzedać, wymienić ‐ co najlepiej wyraża powiedzenie „czas to pieniądzʺ.
SPOŁECZNIE OCZEKIWANE TRWAŁOŚCI
začněte se učit
normatywnie przepisany okres zajmowania pewnych pozycji społecznych (stanowisk), realizowania pewnych czynności, trwania stosunków społecznych czy przynależności grupowych.
SPOŁECZNOŚCI „GORĄCEʺ
začněte se učit
takie, w których zmiany toczą się szybko, osiągając poważne rozmiary już w skali wewnątrzpokoleniowej.
SPOŁECZNOŚCI „ZIMNE"
začněte se učit
takie, w których zmiany toczą się wolno, w zasadzie dopiero w skali wielopokoleniowej.
UPŁYW CZASU
začněte se učit
niezależność toczących się w nas czy wokół nas, a istotnych dla nas, kierunkowych procesów ‐ biologicznych, psychicznych, społecznych ‐ od naszej woli i zamiarów, a w szczególności niemożność ich powstrzymania czy odwrócenia.
ASYNCHRONIA ROZWOJU
začněte se učit
sytuacja, w której rozwój różnych fragmentów czy aspektów jednego i tego samego systemu społecznego biegnie różnymi torami i w różnym tempie (inaczej ‐ rozwój gospodarki, inaczej ‐ polityki, inaczej ‐ rolnictwa, inaczej ‐ przemysłu, inaczej ‐religii, inaczej ‐ nauki itp.).
DETERMINIZM
začněte se učit
pogląd, że każdy stan społeczeństwa jest etapem szerszego procesu, wynikającym w sposób konieczny z tego, co było wcześniej, w pełni zdeterminowanym genetycznie przez wcześniejszy przebieg procesu.
DETERMINIZM TECHNOLOGICZNY
začněte se učit
pogląd, że głównym czynnikiem napędzającym postępowy rozwój społeczny są odkrycia i wynalazki, dające podstawę wprowadzania nowych urządzeń technicznych.
DOBÓR NATURALNY
začněte se učit
większa szansa osobników wyposażonych w cechy odpowiadające aktualnym warunkom środowiskowym (cechy adaptacyjne) na przeżycie do wieku rozrodczego i przekazanie tych cech potomstwu, l odwrotnie, wczesna eliminacja osobników posiadających cechy niesprzyjające adaptacji, co wyklucza ich dziedziczenie w populacji.
EPICENTRA NOWOCZESNOŚCI
začněte se učit
regiony, kraje, a nawet pojedyncze miasta, które w danej epoce stanowią wzorce nowoczesnego sposobu żyda, naśladowane przez inne społeczności.
EWOLUCJONIZM SOCJOLOGICZNY
začněte se učit
wizja zmian dziejowych, w której podkreśla się jednolinio‐wość i kierunkowość stopniowego procesu różnicowania strukturalnego i funkcjonalnego społeczeństwa, w wyniku realizacji immanentnych, endogennych potencji, podobnie jak dzieje się w przypadku wzrostu osobniczego w świecie organizmów żywych.
FATALIZM
začněte se učit
pogląd, że rozwój społeczny toczy się w sposób konieczny, nieuchronny i nieodwracalny, a ludzie swoimi działaniami nie mogą go ani powstrzymać, ani ukierunkować.
FINALIZM
začněte se učit
pogląd, że rozwój społeczny zmierza w kierunku pewnego stanu docelowego, końcowego, do którego ostatecznej realizacji doprowadzi nieuchronnie w przyszłości.
IDEALIZM HISTORIOZOFICZNY
začněte se učit
pogląd, że głównym czynnikiem determinującym przebieg procesów historycznych jest świadomość społeczna uwikłanych w nie ludzi.
KATASTROFIZM HISTORIOZOFICZNY
začněte se učit
przekonanie o pogłębiającym się nieodwracalnym kryzysie społeczeństwa czy kultury, który nieuchronnie prowadzi do upadku i rozpadu.
KRĄŻENIE ELIT
začněte se učit
cykliczna wymiana elit politycznych, ekonomicznych czy intelektualnych w wyniku konkurencji i walki.
MATERIALIZM HISTORIOZOFICZNY
začněte se učit
pogląd, że głównym czynnikiem determinującym w procesie historycznym są warunki bytowania i życiowe interesy mas społecznych
MEGATRENDY
začněte se učit
najbardziej podstawowe tendencje ujawniające się na globalnym, makrospołecznym poziomie i prowadzące do radykalnych zmian strukturalnych we współczesnych społeczeństwach.
MODERNIZACJA
začněte se učit
zbliżanie się społeczeństwa w sposób zamierzony, celowy, planowany do uznanego modelu nowoczesności, najczęściej do wzorca jakiegoś istniejącego społeczeństwa uznanego za najbardziej rozwinięte.
PROGRESYWIZM
začněte se učit
(inaczej ‐ optymizm historiozoficzny): przekonanie, że każdy późniejszy stan społeczeństwa jest relatywnie lepszy od poprzedniego, a stan końcowy, docelowy przyniesie pełną, absolutną realizację dobra i szczęścia.
SOCJOBIOLOGIA
začněte se učit
traktowana jako nauka biologiczna dyscyplina, która zajmuje się badaniem biologicznych podstaw zachowań społecznych (zbiorowych, stadnych) wszystkich organizmów żywych, w tym i człowieka.
DETERMINACJA STRUKTURALNA
začněte se učit
ograniczający, ale także stymulujący wpływ struktur na działania jednostek lub zbiorowości.
DWOISTOŚĆ PODMIOTÓW
začněte se učit
podwójny status jednostek czy zbiorowości, które są zarazem twórcami struktur i podlegają ich wpływom.
DWOISTOŚĆ STRUKTUR
začněte se učit
podwójny status struktur społecznych jako efektów działalności ludzi, które zwrotnie oddziaływają na ludzką aktywność.
KREATYWNOŚĆ PODMIOTOWA:
začněte se učit
wytwarzanie struktur w działaniach jednostki lub zbiorowości.
PODMIOTOWOŚĆ
začněte se učit
ogólnie ‐ moc sprawcza, a w bardziej specyficznym sensie potencjalna zdolność zbiorowości do twórczego samoprzekształcania się.
PODMIOTY SPOŁECZNE
začněte se učit
jednostki lub zbiorowości, które przez swoje działania wytwarzają trwalsze grupy, struktury, organizacje i instytucje, a także wywołują zmiany społeczne.
POLE SPOŁECZNE (JEDNOSTKOWO‐STRUKTURALNE
začněte se učit
obszar rzeczywistości, w którym toczy się życie społeczne (praktyki społeczne, czy inaczej praxis) w nierozdzielnym związku aktywności podmiotowej i ram strukturalnych, stworzonych przez wcześniejszą praktykę
SPOŁECZEŃSTWO AKTYWNE
začněte se učit
zbiorowość o silnej podmiotowości, podejmująca nieustanny wysiłek samoprzekształcania się, stawiająca czoło wyzwaniom, pokonująca bariery, przekraczająca granice w toku nieustannej zmienności.
SPOŁECZEŃSTWO PASYWNE
začněte se učit
zbiorowość o słabej podmiotowości, trwająca w stagnacji, niezdolna do mobilizacji i samotransformacji.
STAWANIE SIĘ SPOŁECZEŃSTWA
začněte se učit
proces nieustannego wytwarzania, reprodukowania i modyfikowania rzeczywistości społecznej (grup, struktur, organizacji, instytucji, kultury itp.) przez kontekstowo i strukturalnie determinowane działania jednostek i zbiorowości
WSPÓŁCZYNNIK HISTORYCZNY:
začněte se učit
usytuowanie każdego zdarzenia czy zjawiska społecznego w historycznej sekwencji zdarzeń poprzedzających i następujących, co wymaga uwzględniania aspektu czasu w każdym badaniu społecznym.
WSPÓŁCZYNNIK PODMIOTOWY
začněte se učit
postrzeganie każdego zdarzenia czy zjawiska społecznego jako efektu aktywności ludzi i wynikająca stąd konieczność odkrywania podmiotów sprawczych w każdym badaniu społecznym
ZDARZENIE SPOŁECZNE
začněte se učit
elementarny składnik pola społecznego, najprostszy przejaw praktyki społecznej.
DEPRYWACJA ASPIRACYJNA
začněte se učit
wzrost aspiracji przy niezmiennym poziomie upośledzenia.
DEPRYWACJA KRYZYSOWA
začněte se učit
nagłe załamanie standardów życiowych przy niezmienionym poziomie aspiracji.
DEPRYWACJA PROGRESYWNA (inaczej ‐ „krzywa Jʺ):
začněte se učit
równoczesne podwyższenie się aspiracji i obniżenie standardów życiowych.
DWUWŁADZA (inaczej ‐ podzielona suwerenność
začněte se učit
sytuacja typowa dla wielu rewolucji, polegająca na przejściowej równowadze sił między obrońcami starego reżimu i rewolucjonistami, wyrażająca się w kontroli różnych części terytorium państwa.
HISTORIOZOFICZNE POJĘCIE REWOLUCJI
začněte se učit
radykalne zerwanie ciągłości dziejowej, co wyraża się w całościowej i jakościowej zmianie systemu ekonomicznego i politycznego, hierarchii nierówności społecznych, systemu wartości, zasad prawnych i moralnych, a także charakteru życia codziennego.
KONSENSUS NEGATYWNY
začněte se učit
typowa dla świadomości rewolucyjnej jedność poglądów na temat nieakceptowalnych cech starego reżimu oraz jednoznaczna definicja wrogów, przeciwko którym należy podjąć walkę.
KONSENSUS POZYTYWNY
začněte se učit
jasna i podzielana przez rewolucjonistów wizja upragnionego ustroju porewolucyjnego oraz strategii i taktyki jego zaprowadzenia po zwycięskiej rewolucji.
MIT REWOLUCJI:
začněte se učit
idealizacja rewolucji jako zdarzenia heroicznego, szlachetnego i postępowego.
MODEL KONSPIRACYJNY REWOLUCJI
začněte se učit
wizja rewolucji jako efektu odgórnych manipulacji, agitacyjnych i organizacyjnych działań podejmowanych przez wąskie elity przywódców, którym udaje się dotrzeć do mas i zmobilizować je do działania.
MODEL WULKANICZNY REWOLUCJI
začněte se učit
wizja rewolucji jako efektu spontanicznych, oddolnych działań podejmowanych przez masy obywateli odczuwających nasilone poza próg wytrzymałości upośledzenie, wyzysk, niesprawiedliwość.
POWSTANIA (inaczej ‐ bunty ludowe
začněte se učit
masowe, spontaniczne, desperackie zrywy ludności skierowane przeciwko represyjnej władzy i prowadzące w najlepszym wypadku do cząstkowych koncesji bez głębszych zmian systemowych.
PUCZ WOJSKOWY
začněte se učit
przejęcie rządów przez generałów czy oficerów („juntę wojskowąʺ), co nie jest na ogół związane z restrukturyzacją ustrojową, a co najwyżej prowadzi do zawieszenia lub cofnięcia swobód i praw obywatelskich
RELATYWNA DEPRYWACJA
začněte se učit
rozbieżność pomiędzy poziomem aspiracji, a standardem realnych osiągnięć, zdefiniowana jako niesłuszna czy niesprawiedliwa, i przeradzająca się w roszczenie do większego bogactwa, wyższego standardu życiowego, większego zasobu władzy, wyższego prestiżu itp.
SOCJOLOGICZNE POJĘCIE REWOLUCJI
začněte se učit
całościowe i radykalne samoprzekształcenie społeczeństwa‐ekonomiki, polityki, kultury, życia codziennego‐w wyniku oddolnej, masowej mobilizacji ruchów społecznych
STEROWANA REFORMA PAŃSTWA
začněte se učit
w odróżnieniu od rewolucji zmiana inicjowana i prowadzona odgórnie, przez rządzących, i zmierzająca tylko do cząstkowego doskonalenia istniejącego systemu bez ambicji jego całościowej zmiany
STRUKTURA SZANS POLITYCZNYCH
začněte se učit
minimalne swobody obywatelskie, w szczególności prawo zrzeszania się i wolność słowa, które w powiązaniu z niską represyjnością reżimu stanowią sprzyjające warunki do organizowania się opozycji politycznej czy ruchu rewolucyjnego.
SYTUACJA REWOLUCYJNA
začněte se učit
szczególne nasilenie niezadowolenia, protestu, niepokojów społecznych, co wynika z kryzysu ekonomicznego, fiskalnego lub politycznego.
TRADYCJA REWOLUCYJNA
začněte se učit
kultywowana w świadomości społecznej pamięć o rewolucjach przeszłych, zawierająca wyidealizowane mity rewolucyjne, heroiczne wizje przywódców oraz stereotypowe obrazy przeciwników rewolucji.
WOJNA DOMOWA
začněte se učit
gwałtowne starcia przeciwstawnych ugrupowań społecznych, motywowane przeważnie odmiennością etniczną lub religijną, a niekiedy ideologiczną, których celem jest raczej obrona swoich interesów i zdobycie dominacji w ramach istniejącego ustroju niż zmiana samego ustroju.
ZAMACH STANU (inaczej ‐ przewrót pałacowy, przesilenie rządowe
začněte se učit
gwałtowna zmiana ekipy rządzącej, rotacja w ramach elity politycznej, bez głębszych modyfikacji struktur politycznych czy społecznych.
ZAMIESZKI (inaczej ‐ rozruchy, niepokoje społeczne, manifestacje
začněte se učit
spontaniczne, ekspresyjne wybuchy niezadowolenia wyrażające się w gwałtownych zachowaniach zbiorowych, często destruktywnych, nie kierowanych jednak wyraźnym programem przekształceń.
CZŁOWIEK NOWOCZESNY
začněte se učit
syndrom osobowościowy uważany za wytwór warunków społecznych, jakie stwarza społeczeństwo nowoczesne, a równocześnie za niezbędny czynnik dobrego funkcjonowania takiego społeczeństwa.
DEHUMANIZACJA
začněte se učit
utrata cech ludzkich, np. twórczych, czy prospołecznych nastawień w wyniku nieludzkich społecznych warunków egzystencji
INDUSTRIALIZACJA WOJNY
začněte se učit
masowa skala liczebna obejmująca ludność cywilną, zastosowanie najnowocześniejszych technik destrukcji, czysto instrumentalna, efektywnościowa racjonalność działań, zawieszenie wszelkich racji moralnych ‐ w prowadzeniu konfliktów zbrojnych
INDYWIDUALIZM
začněte se učit
podkreślanie znaczenia jednostki, wolnej od narzuconych więzi grupowych i uzależnień, obdarzonej godnością i niezbywalnymi prawami nie tylko jako obywatel, członek społeczeństwa, ale jako osoba ludzka, decydującej samodzielnie o kształcie swojej biografii, mającej do dyspozycji wiele wzorów życia czy kariery, a także ponoszącej wyłączną odpowiedzialność za swoje sukcesy czy porażki.
MODELE BIEGUNOWE (inaczej ‐ dychotomiczne)
začněte se učit
charakterystyka przeciwstawnych stanów społeczeństwa ujmowanych jako przejaskrawione, skrajne typy idealne, różniące się radykalnie według kilku cząstkowych kryteriów.
OSOBOWOŚĆ BIUROKRATYCZNA
začněte se učit
syndrom osobowościowy wytwarzający się pod wpływem zdepersonalizowanej, sformalizowanej, zrytualizowanej, nadmiernie spoistej wewnętrznie organizacji biurokratycznej.
POCZUCIE MOCY PODMIOTOWEJ
začněte se učit
przekonanie, że wyzwania i problemy zarówno osobiste, jak i społeczne pozwolą się rozwiązać pod warunkiem podjęcia w pojedynkę lub wspólnie odpowiednich działań.
PÓŹNA NOWOCZESNOŚĆ
začněte se učit
faza rozwoju formacji nowoczesnej, w której wszystkie jej cechy konstytutywne uzyskują najbardziej ostrą, skrajną postać
PROGNOZY OSTRZEGAWCZE
začněte se učit
czarne scenariusze możliwych przyszłych wydarzeń, mobilizujące przeciwdziałania i przyczyniające się tym samym do zdezaktualizowania zawartych w nich pesymistycznych wizji.
REFLEKSYJNOŚĆ
začněte se učit
zdolność społeczeństwa do krytycznego myślenia o samym sobie, dostrzegania zjawisk negatywnych, patologicznych, definiowania przyszłych zagrożeń i podejmowania na podstawie takiej diagnozy prewencyjnych środków zaradczych powstrzymujących lub odwracających niekorzystne trendy.
SPOŁECZEŃSTWO RYZYKA
začněte se učit
sytuacja typowa dla najbardziej rozwiniętych społeczeństw nowoczesnych, w których uwydatniają się wyraźnie i stają się przedmiotem powszechnej troski wielorakie nowe formy ryzyka wytworzonego przez cywilizację, technologię, przemysł, życie miejskie, eksploatację przyrody
WARTOŚCI POSTMATERIALISTYCZNE
začněte se učit
związane z samorealizacją i jakością życia, zdrowiem, sprawnością fizyczną, bogactwem doświadczeń i doznań duchowych, kontaktów społecznych, życia towarzyskiego itp.
WIELOŚĆ NOWOCZESNOŚCI
začněte se učit
koncepcja różnorodnych scenariuszy historycznych, według których społeczeństwo nowoczesne wytwarzało się w różnych częściach świata i w różnych epokach.
AKULTURACJA ANTYCYPUJĄCA:
začněte se učit
dostosowywanie lokalnych instytucji, organizacji, usług, dóbr konsumpcyjnych do spodziewanych oczekiwań zagranicznych turystów, przedsiębiorców lub inwestorów.
AMALGAMACJA KULTUROWA
začněte se učit
dialog i wymiana między kulturami centrum i peryferii; selektywna modyfikacja kultury centrum przez wpływ reinterpretacji dokonanej w społecznościach peryferyjnych, a równocześnie stymulowanie i ożywianie pewnych utajonych wartości kultur lokalnych przez wpływ kultury centrum.
ARENA ZEWNĘTRZNA
začněte se učit
kraje będące pod wpływem pośrednim światowego systemu kapitalistycznego, choć nominalnie posiadające ustrój inny od kapitalistycznego
DEFORMACJA KULTUROWA
začněte se učit
uproszczenie, zubożenie, a nawet degradacja kultury centrum w toku jej adaptacji przez kraje peryferyjne
DUMPING KULTUROWY
začněte se učit
propagowanie i sprzedawanie w krajach peryferyjnych masowych produktów kulturowych czy artystycznych najniższej jakości po niskiej cenie.
EKUMENA KULTUROWA
začněte se učit
obszar ciągłych interakcji kulturowych, wzajemnej penetracji i wymiany kulturowych treści
ELITY KOMPRADORSKIE
začněte se učit
elity polityczne i ekonomiczne w krajach uzależnionych imperialnie od wielkiego mocarstwa, które realizują interesy imperialnego centrum, często na niekorzyść własnego państwa
GLOBALIZACJA
začněte se učit
proces zagęszczania i intensyfikowania się powiązań i zależności ekonomicznych, finansowych, politycznych, militarnych, kulturowych, ideologicznych między społecznościami ludzkimi, co prowadzi do uniformizacji świata w tych wszystkich zakresach, i odzwierciedla się w pojawieniu się więzi społecznych, solidarności i tożsamości w skali ponadlokalnej i ponadnarodowej.
IMPERIALIZM
začněte se učit
ekspansja kolonialna, bezpośredni podbój, a także pośrednie podporządkowywanie sobie słabszych krajów (neokolonializm), co pozwala eksploatować tanią siłę roboczą, daje dostęp do surowców i otwiera nowe rynki zbytu dla nadwyżek własnych towarów.
KULTUROWY IMPERIALIZM
začněte se učit
propagowanie i rozpowszechnianie własnego stylu życia, wzorów konsumpcji, obyczajów, produktów artystycznych, języka, lub nawet przekonań religijnych ‐ przez kraje o najsilniejszej pozycji ekonomicznej, politycznej i militarnej.
ROZWÓJ ZALEŻNY:
začněte se učit
szczególny przebieg rozwoju gospodarczego w krajach uzależnionych od wielkiego mocarstwa lub grupy krajów dominujących ekonomicznie, politycznie czy militarnie.
SOLIDARNOŚĆ GLOBALNA
začněte se učit
wyrażające się m.in. w idei uniwersalnych praw człowieka, ruchu ekologicznym lub pokojowym, kampaniach pomocy międzynarodowej dla ofiar katastrof czy klęsk żywiołowych ‐ poczucie wspólnoty wykraczające poza obszar jednego narodu bądź państwa.
SPOŁECZEŃSTWO GLOBALNE
začněte se učit
populacja planety Ziemia, wszyscy żyjący w danym momencie ludzie, inaczej ‐ współczesna ludzkość
SYSTEM ŚWIATOWY
začněte se učit
ogarnięcie bezpośrednimi lub pośrednimi wpływami rynku kapitalistycznego wszystkich obszarów świata, nawet tych, które nominalnie pozostawały, czy jeszcze pozostają, poza systemem kapitalistycznym.
TOŻSAMOŚĆ LOKALNA (inaczej ‐ mentalność plemienna):
začněte se učit
poczucie wspólnoty ze współmieszkańcami jednej zbiorowości lokalnej, rodu, plemienia, grupy etnicznej, oparte na partykularystycznej więzi zamieszkania, pokrewieństwa, obyczaju, tradycji.
UNIFORMIZACJA ŚWIATA (inaczej ‐ homogenizacja
začněte se učit
postępujące upodabnianie się form organizacji ekonomicznej i politycznej, wzorów konsumpcyjnych, zwyczajów i obyczajów, stylów artystycznych, systemów wartości, idei i ideologii ‐ w skali ogólnoświatowej

Chcete-li přidat komentář, musíte se přihlásit.