WOS - Człowiek w społeczeństwie

Piramida potrzeb Maslowa - od dołu

fizjologiczne, bezpieczeństwa, przynależności i miłości, szacunku i samoakceptacji, wiedzy i zrozumienia, estetyczne.

Zarys porządku wartości Tatarkiewicza (5)

moralne, poznawcze (intelektualne), estetyczne, hedoniczne (np. przyjemność), witalne

Cechy grupy społecznej (3)

wspólne wartości i cele, odrębność od innych grup, struktura wewnętrzna

Typologia grup społecznych - rodzaj więzi (2)

pierwotna np. rodzina czy przyjaciele, wtórna np. koledzy z zespołu czy inni biznesmeni

Typologia grup społecznych - stopień sformalizowania (2)

nieformalna np. koledzy z pracy, formalna np. posłowie na sejm czy załoga czołgu

Typologia grup społecznych - sposób uzyskania członkostwa (2)

dobrowolna np. studenci prawa czy pracownicy sklepu, niedobrowolna (automatyczna) np. naród

Typologia grup społecznych - dostępność (3)

otwarta (inkluzywna) np. dzieci bawiące się w piaskownicy, ograniczona np. uczestnicy kółek zainteresowań, zamknięta np. rada ministrów

Typologia grup społecznych - trwałość więzi (2)

krótkotrwała np. kibice na danym meczu, długotrwała np. uczniowie szkoły

Typologia grup społecznych - Zakres aktywności (2)

jednofunkcyjna np. załoga samolotu | wielofunkcyjna np. pracownicy urzędu

Źródła więzi społecznych (3)

naturalne np. rodzina czy naród, stanowione np. poborowi czy więźniowie, zrzeszeniowe np. pracownicy korporacji czy studenci

Charakter kontaktów (2)

osobowe czyli kontakty między konkretnymi jednostkami, bezosobowe czyli kontakty formalne np. z urzędnikiem w celu załatwienia danej sprawy.

Reguły życia społecznego (3 zasady)

zasada wzajemności czyli budowanie u drugiego człowieka poczucia zobowiązania czy wzajemności, zasada zaufania oparta na przekonaniu o uczciwości i dobrych intencjach innych ludzi, zasada pomocy czyli wspieranie jednostek słabszych

Cechy rol grupowych (role społeczne jednostki) (5)

Determinują prawa i obowiązki, Zależne od okoliczności czy umiejętności, Różnie odgrywane np. lider, Konflikt ról np. policjant łapie syna, Status społeczny - wysiłki/niezależnie, Status społeczny wymaga odgrywania np. profesor ≠, kibol".

rodzaje rodzin - władza i poważanie (3)

patriarchalne, matriarchalne (władza kobiety), egalitarne (władza obu małżonków)

rodzaje rodzin - wielkość (2)

małe (co najwyżej dwupokoleniowe) - wielkie (co najmniej trójpokoleniowe)

rodzaje rodzin - wielkość (1 + 1 (+2 rodzaje))

monogamiczne (jedna kobieta + jeden mężczyzna), poligamiczne (poliandria - jedna kobieta + kilku mężczyzn, poliginia, na odwrót)

funkcje rodziny jako instytucji społecznej (10)

ekonomiczna, opiekuńcza, prokreacyjna (wydanie potomstwa), seksualna, kontrolna, socjalizacyjna, stratyfikacyjna (nadawanie pozycji społecznej), kulturowa, rekreacyjna, emocjonalna

Współczesna rodzina coraz częściej jest... (3)

mała, neolokalna, egalitarna

Współczesna rodzina coraz częściej mieszka...

Oddzielnie, a nie jak kiedyś w wielkiej rodzinie w jednym gospodarstwie

Przykładowe problemy współczesnej rodziny (5)

ubóstwo, bezrobocie, alkoholizm, konflikty międzypokoleniowe, przemoc

Przykładowe problemy współczesnej rodziny (10)

Spada liczba małżeństw, wzrasta liczba rozwodów, częstymi powodami konfliktów są sprawy zawodowe, światopoglądowe, alkoholizm, ubóstwo i przemoc. - Niski poziom dzietności - Zanik jej tradycyjnych funkcji np. prokreacynej, zmiana ról wewnątrz rodziny.

Socjalizacja

Proces przystosowania jednostki do życia społecznego poprzez naukę systemu wartości i norm.

Socjalizacja pierwotna vs wtórna

podstawowe umiejętności uczone w dzieciństwie np. od rodziców, głównie poprzez naśladowanie vs inne umiejętności uczone przez resztę życia.

Socjalizacja odwrócona

starsi uczą się od młodszych

Konformizm

podporządkowanie się wzorcom, normom

nonkonformizm

Sprzeciw wobec norm, niezależność od próby narzucenia systemu wartości gdy ten jest niezgodny ze sposobem myślenia jednostki.

antykonformizm

Bezkrytyczne odrzucanie reguł i norm. Jest bezrefleksyjną wersją nonkonformizmu.

zwyczaj vs obyczaj

Powszechnie przyjęty sposób postępowania często wynikający z przyzwyczajeń czy mody VS powszechny sposób postępowania w określonych sytuacjach poparty tradycją i kulturą.

nakładanie się na siebie norm -, nie zabijaj"

jest to zarówno norma prawna, moralna jak i religijna. Nakładanie się na siebie norm powoduje ich częstsze przestrzeganie

Sankcje za nieprzestrzeganie norm - rodzaje (9)

formalne, nieformalne, negatywne, pozytywne, a także prawne, etyczne, moralne, satyryczne, religijne.

Dewiacja

Naruszenie norm społecznych (nie mylić z przestępstwem). Zauważa się też pozytywne dewiacje, np. innowacja.

Anomia społeczna

załamanie bądź brak norm i wartości

Przyczyny anomii

rewolucje ustrojowa czy technologiczna, wojna np. domowa, przemiany ideologiczne bądź obyczajowe

Skutki anomii

rozpad więzi międzyludzkich, nasilenie postaw egoistycznych, zahamowanie rozwoju społecznego, samobójstwa itp., patologia, przyjęcie zachowań dewiacyjnych.

rytualizm

Odrzucenie wartości, celów społecznych przy jednoczesnej akceptacji norm. Na przykład pracownik wykonuje pracę bo tak trzeba, nie zastanawiając się nad celem.

wycofanie - definicja (normy społeczne)

odrzucenie wartości i norm bez zastąpienia ich nowymi np. emo

Charakter

Zespół cech względnie stałych, właściwych danemu człowiekowi, oparty na wartościach, określający stosunek do ludzi i świata np. punktualność

Temperament

Zespół stałych biologicznych cech zachowania i działania człowieka np. wybuchowość

Osobowość

Złożony zbiór cech psychicznych, emocjonalnych, poznawczych i behawioralnych, które determinują unikalny sposób myślenia i zachowania jednostki. Jest to względnie trwała struktura, kształtowana przez geny, środowisko, doświadczenia i interakcje społeczne.

Typy osobowości wg Hipokratesa

Melancholik - nastrojowy, smutny, sumienny. Choleryk - gwałtowny, energiczny, wytrwały. Flegmatyk - powolny, spokojny dokładny. Sangwinik - uczuciowy, wesoły, ruchliwy.

Zygmunt Freud - teoria psychoanalityczna

Teoria Freuda dzieli psychikę na trzy struktury: id (instynkty, popędy), ego (świadomość, racjonalność) i superego (normy moralne). Podkreśla rolę nieświadomości, popędów seksualnych (libido) i konfliktów wewnętrznych w kształtowaniu osobowości.

Teoria psychoanalityczna Carla Gustava Junga

Jung był kontynuatorem teorii Freuda. Wzbogacił ją o tzw. nieświadomość zbiorową z funkcjonojącymi w niej archetypami (wyobrażeniami wspólnymi dla członków społeczeństwa, np. archetyp kobiecości - anima i archetyp męskości - animus).

Alfred Adler - teoria psychoanalityczna

Osobowość jednostki jest kształtowana przed dążenie do przewagi nad innymi, które wynika z poczucia niższości. Człowiek powinien przezwyciężać zarówno to poczucie jak i to dążenie.

Erich Fromm - teoria psychoanalityczna

Fromm krytykował Freuda za zbyt dużą rolę popędów, podkreślając wpływ kultury i społeczeństwa na osobowość. Wskazywał na konflikt między wolnością a przystosowaniem, promując produktywną orientację charakteru jako zdrową, a nieproduktywne jako szkodliwe.

Erik Erikson - teoria

Teoria Eriksona opiera się na psychospołecznych stadiach rozwoju, które trwają całe życie. Każde z ośmiu stadiów wiąże się z kryzysem, który jednostka musi rozwiązać, aby osiągnąć zdrowy rozwój. Kluczowe są interakcje społeczne i rozwój tożsamości.

Teoria Gordona Allporta (oparta na pojęciu cechy)

Allport uważał, że osobowość składa się z cech centralnych (kluczowych) i wtórnych (mniej ważnych). Podkreślał, że rozwija się ona przez doświadczenie i dąży do samorealizacji i pełni życia.

Teoria kognitywistyczna Kellyego

Teoria Kelly'ego opiera się na koncepcji osobistej teorii konstruktu, w której ludzie tworzą mentalne schematy (konstrukty), aby zrozumieć i przewidywać wydarzenia. Rozwój osobowości polega na modyfikowaniu tych konstruktów.

Teoria społeczno-behawiorystyczna Skinnera

Teoria Skinnera, znana jako behawioryzm, koncentruje się na zachowaniu jako wyniku warunkowania. Skinner uważał, że ludzie uczą się poprzez pozytywne i negatywne wzmocnienia oraz kary, które kształtują ich reakcje.

Teoria społeczno-behawiorystyczna Bandury

Teoria Bandury, znana jako teoria społeczno-poznawcza, podkreśla znaczenie uczenia się poprzez obserwację i naśladowanie (modelowanie). Kluczowe są pojęcia wzmocnienia, samoefektywności i rola czynników poznawczych w kształtowaniu zachowań.

Teoria Maslowa (humanistyczno-egzystencjalna)

Teoria Maslowa to hierarchia potrzeb: fizjologiczne, bezpieczeństwa, miłości i przynależności, szacunku i samorealizacji, wiedzy i zrozumienia, estetycznych. Ludzie dążą do zaspokajania wyższych potrzeb po spełnieniu podstawowych dążąc do pełni rozwoju.

Carl Rogers - teoria (humanistyczno-egzystencjalna)

Teoria Rogersa, znana jako teoria person-centered (ukierunkowana na osobę), podkreśla znaczenie samorealizacji i autentyczności. Rogers uważał, że zdrowy rozwój osobowości wymaga akceptacji warunkowej i bezwarunkowej, a także szczerego kontaktu z innymi.

Teoria Sheldona (konstytucjonalna)

Temperament i osobowość zależą od budowy ciała. Somatotypy: ektomorficzny (jednostka szczupła - nadwrażliwa, introwertyczna), mezomirficzny (o proporcjonalnej budowie - odważna, stanowcza), endomorficzny (solidna - zrównoważona, towarzyska, otwarta).

Racjonalność

Kierowanie się logicznymi działaniami, wiedzą i systemem wyznawanych wartości. Dotyczy bardziej podejmowanych decyzji niż ich skutków.

Emocje - postępowanie człowieka

Kierowanie się uczuciami. Wynika z pobudzenia, może być pozytywne lub negatywne, często powoduje zmianę zachowania jednostki i jest nieprzewidywalne. Jest przejściowe.

Kompetencje emocjonalne - psychologiczne (relacje ze samym sobą) (3)

samoświadomość, samoocena, samokontrola.

Kompetencje emocjonalne - społeczne (relacje z innymi) (5)

empatia, asertywność, perswazja, przywództwo, współpraca.

Kompetencje emocjonalne - prakseologiczne (stosunek do zadań, wyzwań i działań.) (3)

motywacja, zdolności adaptacyjne, sumienność.

Postawa - definicja

Stosunek jednostki do zdarzeń, świata społecznego. Może prowadzić do akceptacji/odrzucenia. Wiąże się z oceną, zawiera jakikolwiek stosunek emocjonalny, więc określenie, postawa obojętna" jest sprzeczne. Nabyta i modyfikowana w procesie socjalizacji.

Czynniki wpływające na kształtowanie postawy jednostki (5)

socjalizacja pierwotna i wtórna, doświadczenia, pozycja w społeczeństwie, wiedza, stopień internalizacji wartości.

internalizacja wartości

Proces przyswajania i włączania norm, zasad lub przekonań do własnego systemu wartości.

Czynniki wpływające na zmianę postawy jednostki (5)

perswazja, sytuacja zewnętrzna, skłonność do konformizmu, autorytet nadawcy przekazu, tzw. efekt fałszywej jednomyślności.

efekt fałszywej jednomyślności

Tendencja do przeceniania, w jakim stopniu inni podzielają nasze poglądy, przekonania lub zachowania.

Asertywność - definicja

Umiejętność wyrażania własnego zdania bez agresji i naruszania praw innych osób, połączona z przyjmowaniem i wyrażaniem krytyki oraz pochwał i własnych opinii.

Etapy zachowania asertywnego (4)

1. udzielanie informacji 2. wyrażanie uczuć 3. ostrzeżenie o konsekwencjach w przypadku zmiany zachowania rozmówcy 4. zastosowanie zapowiedzianej konsekwencji, jeśli ma miejsce brak zmiany zachowania.

Korzyści z zachowania asertywnego (7)

obrona swej godności, zdobycie szacunku innych oraz szacunek dla innych, postępowanie zgodnie z swoimi wartościami, wzrost poczucia własnej wartości, umiejętność unikania/rozwiązywania konfliktów, pozytywny wpływ na otoczenie, lepsze gospodarowanie czasem

Podział na, swoich" i, obcych" - przykładowe przyczyny (2)

rozbieżne interesy, odmienne poglądy

Akceptacja - definicja

Bierne aprobowanie innych wartości czy kultur współistniejących na pewnym obszarze, pogodzenie się z czymś czego nie można i nie chce się zmienić.

Tolerancja - definicja

Akceptowanie i szanowanie różnic w przekonaniach, zachowaniach, kulturach lub opiniach innych osób, nawet jeśli różnią się od naszych własnych, bez wrogości czy dyskryminacji.

Skutki podziałów na, swoich" i, obcych" (4)

wzajemna współpraca w ramach grup, poczucie bezpieczeństwa, wspólne cele, wzmacnianie negatywnych stereotypów

Przykładowe formy nietolerancji (6)

dyskryminacja, bojkot, unikanie kontaktów, izolowanie osób i grup, nacisk na asymilację, agresja.

Sposoby przeciwstawiania się nietolerancji (4)

organizowanie kampanii przeciwko niej, działalność edukacyjna, promowanie tolerancji, nagalśnianie przypadków nietolerancji i jej skutków.

Rodzaje nietolerancji (4)

rasowa, religijna, polityczna, narodowościowa.

Stygmatyzacja

To nadawanie komuś lub czemuś negatywnego piętna, prowadzące do dyskryminacji, wykluczenia lub marginalizacji w społeczeństwie. Jest jednym ze skutków podziału na, swoich" i, obcych"

Przyczyny stygmatyzacji (5)

Nietypowy wygląd/zachowanie/poglądy/kultura/rasa, orientacja seksualna, zachowanie przestępcze (dewiacyjne), choroba, stereotypy

Skutki stygmatyzacji (8)

depresja, agresja, bezsilność, niskie poczucie wartości, poczucie zagrożenia, zachowanie zgodne z nadaną, etykietą" (np. osoba uważana w szkole za, trudną" przestaje się starać wierząc że i tak niczego nie osiągnie, pogłębienie dewiacji, wykluczenie.

Stereotypy

Jedna z przyczyn stygmatyzacji. To fałszywy, uproszczony czy uogólniony obraz osób, grup czy instytucji.

Przyczyny stereotypów (7)

brak wiedzy, fałszywy obraz rzeczywistości, lęk międzygrupowy, konflikt społeczny, ekonomiczny, polityczny, niska samoocena, socjalizacja (np. przejęcie stereotypu od rodzica w trakcie socjalizacji), skłonność do dzielenia na, swoich" i, obcych"

Skutki stereotypów (9)

narastanie uprzedzeń, negatywnych postaw, dyskryminacja, demonizacja, przyjmowanie postaw zgodnych ze stereotypem, wzmocnienie tożsamości grupowej, ułatwienie manipulowania grupami/jednostkami, usprawiedliwienie dla zachowania grup/jednostek, alienacja

Przykładowe rodzaje stereotypów (4)

Związane z: podziałami rasowymi lub narodowymi, ze stanem zdrowia, grupami zawodowymi, płcią.

Autostereotyp

Wyobrażenie o sobie bądź swojej grupie.

Alienacja

Izolowanie się od innych i osłabienie relacji z innymi

Przyczyny alienacji (6)

sprzeczność poglądów czy oczekiwań, presja środowiska, osobiste cechy, utrata panowania nad własnym życiem, anomia społeczna, obniżony poziom zaufania społecznego

Skutki alienacji (5)

Osamotnienie i bezsilność jednostki, poczucie braku samorealizacji, kłopoty w adaptacji, uległość, lęki i fobie.

Pozytywny wpływ konfliktów społecznych - przykładowe skutki (3) warunek pozytywnego wpływu

Nauczenie stron poszukiwania możliwych rozwiązań konfliktu i współpracy, pozwala poznać poglądy innych, kształtować postawę tolerancji. Warunkiem pozytywnego wpływu konfliktu jest jego rozwiązanie prowadzące do kompromisu, bez unikania, agresji.

Przyczyny konfliktów społecznych (6)

klasowe, kulturowe, ekonomiczne, wartości, pokoleniowe, rodzinne.

Rodzaje konfliktów społecznych - źródło (2)

strukturalne (wynikają ze struktury społeczeństwa, np. różnice między klasami), sytuacyjne (wynikają z kontkestu społecznego np. rożny system wartości)

Rodzaje konfliktów społecznych - strony (5)

klasowe, wyznaniowe, pokoleniowe, rasowe, międzypaństwowe

Rodzaje konfliktów społecznych - zakres (4)

totalne (całościowe np. II wś), fragmentaryczne (częściowe np. pracownicy vs pracodawca), bezwzględne (między stronami występują jedynie różnice np. Holokaust), względne (występują podobieństwa między stronami np. ekolodzy vs przemysłowcy)

Konstruktywne sposoby rozwiązywania konfliktów (5)

negocjacje, mediacja (Trzecia osoba proponuje rozwiązanie któremu nie trzeba się podporządkować), arbitraż (trzeba się podporządkować), koncyliacja (bezstronna komisja bez udziału stron, nie trzeba się podporządkować), inne (np. sąd, referendum)

Historyczne formy organizacji społeczeństw, stosunki społeczne - społeczeństwo pierwotne (myśliwsko-zbierackie) (5)

podział pracy oparty na różnicy płci i wieku, tradycyjne role kobiet i mężczyzn, duże znaczenie rodziny opartej na więzach krwi, brak dużych różnic społecznych, kultura o charakterze przedpiśmiennym.

Historyczne formy organizacji społeczeństw, stosunki społeczne - społeczeństwo tradyxyjne (rolnicze, chłopskie) (4)

zróżnicowana struktura społeczna (podział na stany społeczne, przywileje), niewielka ruchliwość społeczna, silne zróżnicowane regionalne, ludność skupiona głównie na wsiach

Historyczne formy organizacji społeczeństw, stosunki społeczne - społeczeństwo industrialne (przemysłowe) (5)

duże nierówności materialne (robotnicy - burżuazja), początki klasy średniej, duża ruchliwość społeczna (pionowa i pozioma), ludność skupiona głównie w miastach, kultura o charakterze masowym

Historyczne formy organizacji społeczeństw, stosunki społeczne - społeczeństwo postindustrialne (5)

duża ruchliwość społeczna, duża waga wykształcenia, duże znaczenie wykwalifikowanych specjalistów, tolerancja dla różnych stylów życia, większość ludzi skupiona w dużych aglomeracjach

Formy organizacji społeczeństw, stosunki gospodarcze - społeczeństwo pierwotne (myśliwsko-zbierackie) (4)

działalność oparta na myślistwie zbieractwie itp., czasem prymitywne rolnictwo i hodowla, proste narzędzia z kamienia i drewna, słaba wymiana handlowa (handel wymienny)

Formy organizacji społeczeństw, stosunki gospodarcze - społeczeństwo tradycyjne (rolnicze, chłopskie) (3)

duże znaczenie uprawy roli i hodowli, zastosowanie pracy ręcznej zwierząt pociągowych i energii naturalnej (wiatr, woda), wymiana pieniężna zamiast handlu wymiennego

Formy organizacji społeczeństw, stosunki gospodarcze - społeczeństwo industrialne (przemysłowe) (2)

rozwój przemysłu związany z rewolucją przemysłową, nowe technologie produkcji (maszyna parowa, energia elektryczna)

Formy organizacji społeczeństw, stosunki gospodarcze - postindustrialne (poprzemysłowe, usługowe) (4)

główny przedmiot produkcji to dobra niematerialne (informacje, usługi), przewaga pracowników zatrudnionych w sektorze usług, dominacja ponadnarodowych korporacji, produkcja masowa

Społeczeństwo nowoczesne (od XVII w.) - formy (6)

Społeczeństwo: postindustrialne, informacyjne, globalne, konsumpcyjne, otwarte, masowe.

Przykładowe problemy współczesnej młodzieży (8)

depresja, zastraszanie (w tym cyberprzemoc), narkotyki alkohol itp., zaburzenia odżywiania, problemy szkolne, presja rówieśników, uzależnienie od internetu lub gier, problemy w rodzinie.