06-07. GOTYK

sztuka dojrzałego i późnego średniowiecza, ukształtowana we Francji w 1 poł. XII w., rozpowszechniła się w Anglii, Hiszpanii, Niemczech i Europie Środkowej, szczytowy rozwój nastąpił w XIII w., w licznych odmianach trwała aż do początku XVI w.;

Jednocześnie ważne centrum kultury dojrzałego średniowiecza stanowił dwór królewski i dwory feudałów oraz rozwijające się miasta. Sztuka gotycka była silnie związana z kulturą rycerską i mieszczańską.

bryła wielkich rozmiarów o formach smukłych i strzelistych, wertykalizm – przewaga licznych kierunków pionowych sprawiająca wrażenie „pięcia się ku górze” lekkość, dynamika, silne rozczłonkowanie i duża dekoracyjność

nawa główna poprzedzona narteksem;   wysmuklenie bryły umożliwia wprowadzenie łuku ostrego pozwalającego na odciążenie konstrukcji; łuki ostre z czasem przybierają różne formy dekoracyjne

wzniesiono w miejscu kilku wcześniejszych kościołów, z których najstarszy zbudowano w V wieku nad grobem św. Dionizego. Zachodnią fasadę poświęcono w 1140 r. Budowę kontynuowano aż do końca XIII w.

Fasada zachodnia jest jeszcze romańska, chociaż zaznaczony jest już podział na trzy odpowiadające nawom sekcje. W 1140 r. zaprojektowano nowy chór z obejściem i wieńcem kaplic oddzielonych przyporami, co jest już typową cechą architektury gotyckiej.

W latach 1231-1281 zbudowano nowy korpus nawowy i górną partię chóru, w których po raz pierwszy zastosowano na całym obwodzie świątyni triforia prześwietlone oknami, co dało wyjątkowy efekt estetyczny.

powstała w miejscu zbudowanej w VI w. katedry St. Etienne (św. Stefana). Jest wczesnogotycką, pięcionawową bazyliką z transeptem. Początkowo podział ścian bocznych był czterostrefowy, ale dla polepszenia doświetlenia zmieniony został na trzystrefowy.

budowana była w latach 1194-1260 i jest szóstą katedrą zbudowaną w miejscu m.in. datowanego na 876 r. kościoła karolińskiego i zbudowanego w 1024 r. kościoła romańskiego. W 1194 r. katedra romańska spłonęła niemal całkowicie

atedra jest wzorcowym przykładem architektury dojrzałego gotyku, również dlatego, że w odróżnieniu od większości innych kościołów gotyckich, zachowała się niemal w całości w oryginalnym stanie. Jest ustawiona nietypowo - niemal w kierunku północ-południe.

Kościół ma najszerszą we Francji nawę główną (16,4 m) o wysokości 36,5 m. Zastosowanie systemu przyporowego pozwoliło na zlikwidowanie empory i podkreślenie gotyckiego wertykalizmu.

Katedra ma specjalne miejsce w historii Francji jako kościół koronacyjny tamtejszych królów. Podobno w Reims św. Remigiusz ochrzcił Chlodwiga I-go. Zbudowano ją w latach 1211-1311 w miejscu wcześniejszego kościoła zniszczonego w wyniku pożaru w 1210 r.

Znakiem szczególnym jest ogromny, trzyczęściowy (a właściwie pięcioczęściowy) portal, zbudowany w latach 1250-1275. W jego środkowej części tympanon zastąpiono maswerkową rozetą, a oprawa rzeźbiarska opowiada historię Marii Dziewicy.

Romańska katedra w Amiens spłonęła w 1218 r. i od 1220 r. budowano w jej miejscu gotycką katedrę wg projektu Roberta de Luzarches. Prace przerwano w latach 1240-1258, a główną część prac zakończono do 1292 r.

Katedra jest największym średniowiecznym kościołem we Francji. Ma 145 m długości, wysokość do zwornika sklepienia 423,3 m, długość transeptu wynosi 62 m.

dwukondygnacyjna kaplica gotycka, wzniesiona w latach 1244-1248 w celu przechowywania cennych relikwii. Projekt wykonał Pierre de Montreuil. Składa się z udostępnionej wiernym, niższej kaplicy dolnej i wyższej kaplicy górnej, będącej właściwym sanktuarium

Gotyk angielski jest zjawiskiem wyraźnie odrębnym od kontynentalnego gotyku francuskiego, co może dziwić, bo jest on kontynuacją architektury normandzkiej, a jego twórcami byli europejscy benedyktyni.

Kontynuacja wątków normandzkich w gotyku angielskim wskazuje na to, że styl narodził się w kilku miejscach jednocześnie.

jest przykładem czystego, wczesnego gotyku angielskiego (Early English), ponieważ prace przy jej budowie ukończono dość szybko. Główny korpus (nawa, transept i chór) zbudowano w latach 1220-1258, zachodnią elewację ukończono w 1265 r.

Najbardziej zauważalnymi cechami angielskiego gotyku są: upodobanie do długich planów z dwoma transeptami, stosowanie prostokątnych apsyd, preferowanie czytelnych układów dość prostych brył.

Katedra w Wells powstała w latach 1175-1490, jej główna struktura ukończona została w 1239 r. (data poświęcenia) i należy do stylu Early English. W niszach jej niezwykłej fasady mieściło się 500 rzeźb, z których ok. 300 zachowało się do naszych czasów.

Widoczny "łuk nożycowy" powstał w 1338 r. jako wzmocnienie filarów osiadających pod ciężarek wieży wzniesionej na skrzyżowaniu nawy i transeptu.

King' College w Cambridge został ufundowany w 1441 r., ale budowę rozpoczęto w 1446 r. a ukończono ją dopiero w 1544 r., za rządów Henryka VIII.

Słynny z największego sklepienia wachlarzowego na świecie (1512-1515) i ogromnych witrażowych okien, stanowi przykład niemal czystego stylu perpendicular.

(pw. Narodzin Marii Panny) powstała w miejscu wczesnochrześcijańskiej katedry Santa Maria Maggiore i późniejszej bazyliki romańskiej. Budowę rozpoczęto w 1386 r., katedrę poświęcono w 1572 r., ale prace zakończono dopiero w połowie XIX wieku.

Budowę gotyckiego Pałacu Dożów w Wenecji rozpoczęto w 1340 r. w miejscu wcześniejszego pałacu wzniesionego przed 1178 r. i prowadzono w kilku etapach, a budynek używany był jako miejsce posiedzeń rady już od 1365 r.

Architektura obiektów publicznych nie była tak precyzyjnie skodyfikowana jak gotycka architektura sakralna, zaliczanie wielu obiektów do stylu gotyckiego wynika z zastosowania rzeczywiście gotyckich, ale drugorzędnych motywów i elementów zdobniczych

Wśród pierwszych architektów prowadzących budowę pałacu wymieniani są Enrico, Pietro Baseggio i Filippo Calendario, ale ze względu na długi okres budowy ich liczba była znaczna (pewne elementy projektował podobno Andrea Palladio).

Katedra w toskańskiej Sienie powstała w latach 1229-1263 w wyniku przebudowy romańskiej bazyliki, z której zachowała się kopuła nad skrzyżowaniem nawy głównej i transeptu (latarnię na kopule dobudował Bernini). Dzwonnicę ukończono w 1313 r.

Budowę rozpoczęto w 1299 r. i ukończono w 1314 r. Budynek ma charakter warowny (względy bezpieczeństwa rządu), na parterze mieścił salę obrad 300-osobowej rady miejskiej, na piętrze salę tzw. Rady Stu, na trzeciej kondygnacji pomieszczenia mieszkalne.

W niemieckiej Kolonii spłonęła w 1248 r. dwuchórowa katedra karolińska zbudowana w latach 818-879. W tym czasie planowano wzniesienie nowej katedry, w której miały być przechowywane relikwie Trzech Króli.

KATEDRA ŚW. WITA W PRADZE Budowę gotyckiej katedry rozpoczął w 1344 r. francuski architekt Mateusz z Arras, a od 1352 r. kontynuował ją niemiecki architekt Peter Parler i jego synowie. Główną część (chór i podstawa wieży) ukończono do 1420 r.

Budowę trzynawowej, gotyckiej archikatedry Wniebowzięcia NMP w Gnieźnie rozpoczęto w 1341 r. po zniszczeniu jej przez Krzyżaków, a prezbiterium oraz nawę główną ukończono przed końcem XIV wieku. W połowie XVII w. kościół przebudowano w stylu barokowym.

Jest przykładem gotyku ceglanego (Backsteingotik). W bryle przypomina katedrę poznańską.

Kościół gotycki jest czwartą z kolei katedrą (pw. Jana Chrzciciela) zbudowaną we Wrocławiu na Ostrowie Tumskim w latach 1244-1272 (wymieniono walterowski chór z obejściem).

Gotyk ceglany był odmianą rozwijającą się w środkowej Europie, na terenach nizinnych ubogich w kamień, w kręgu wpływów architektury niemieckiej, poszerzających się wraz z kolonizacją terenów słowiańskich położonych na wschód od Łaby.

Katedra jest trzynawową bazyliką z dwunawowym transeptem i prostokątnym chórem.

Ceglany kościół mariacki w Gdańsku powstał w latach 1346-1506. Trzynawowy, halowy transept i prezbiterium wzniesiono w latach 1370-79. Architekt Henryk Ungeradin. Za pierwowzór uznaje się kościół mariacki w Lubece.

Powstała w 1390 r., jest przykładem gotyku międzynarodowego; (przy realistycznej konwencji rzeźbiarskiej całkowicie nienaturalna, wystylizowana kompozycja postaci)

Trzynawowa bazylika z transeptem i wielokątnym prezbiterium z obejściem. Zachodnia fasada uzupełniona barokowym portalem i hełmami wież. Kościół przy klasztorze cysterskim kilkakrotnie niszczyli Prusowie (1224, 1234) i pożary (1350).

Katedra św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w Toruniu powstała w miejscu dwóch wcześniejszych kościołów. Odbudowę rozpoczęto po pożarze w 1351 r., tworząc do końca XIV w. układ pseudobazyliki.

Kościół Wniebowzięcia NMP w Krakowie, zwany Kościołem Mariackim budowano w kilku etapach: 1290-1300 kościół halowy poświęcony w 1320 r., 1355-1365 prezbiterium,

Zbudowany w latach 1391-1399, w miejscu wyburzonej zabudowy śródrynkowej (sukiennic). Budynek na planie czworokąta z dziedzińcem (cztery bramy) i charakterystyczną, zachowaną z wcześniejszej zabudowy i podwyższoną o dwie kondygnacje wieżą.

Barbakan to element średniowiecznego systemu fortyfikacji miejskich, w formie bastionu wysuniętego przed mury obronne i połączonego z bramą przejściem, tzw. szyją.

RATUSZ WE WROCŁAWIU Pierwszy wrocławski ratusz powstał w XIII w. w środku rynku, ale jego współczesna forma jest wynikiem XV-wiecznej przebudowy w stylu późnogotyckim.

Zamek w Malborku budowano od 1278 r. jako zamek komturski (komtur - zwierzchnik klasztoru w niektórych klasztorach rycerskich). Do 1281 r. zbudowano Zamek Wysoki oraz podzamcze zwane Zamkiem Średnim.

k/Kielc zbudowano wkońcu XIII w., a najstarsza wzmianka o nim pochodzi z 1309 r. Otoczony 9-metrowym murem składa sie z zamku górnego (z basztami okrągłymi i pozostałościami części mieszkalnej)

Most łączący dzielnice Mala Strana i Stare Miasto w czeskiej Pradze. Zbudowany w latach 1357 r. wg projektu Petera Parlera lub architekta czeskiego Otlina, w miejscu starego mostu romańskiego z XII w

Portal fasady zachodniej katedry w Chartres powstał w latach 1145-1150. Składa się z trzech portali opracowanych rzeźbiarsko (są to najstarsze zachowane rzeźby gotyckie), przedstawiających trzy wątki ziemskiego żywota Chrystusa.

Figury Uty von Ballenstedt i Ekkeharda Miśnieńskiego należą do grupy rzeźbiarskiej z kościoła w Naumburgu, przedstawiającej 12 fundatorów tej świątyni.

Ambonę z baptysterium w Pizie wykonał w 1260 r. włoski rzeźbiarz Nicola Pisano. Kazalnica ma formę ośmiokątnego graniastosłupa wspartego na marmurowych kolumnach, zdobionego płaskorzeźbami przedstawiającymi sceny z Nowego Testamentu.

kamienny portret konny nieznanego mężczyzny, wykonany w latach 1125-1237 dla katedry w Bambergu. Rzeźba stoi na konsoli przymocowanej do filara katedry.

Peter Parler był jednym z największych architektów gotyku. Od 1356 r. mieszkał i tworzył w Czechach, głownie w Pradze, gdzie zbudował m. in katedrę św. Wita i most Karola.

Nazwany od imienia fundatora - kolońskiego arcybiskupa Gero, krucyfiks z katedry w Kolonii wykonany został w końcu X wieku, prawdopodobnie przez jednego z artystów towarzyszących arcybiskupowi w jego wyprawie do Konstantynopola w 971 r.

Claus Sluter był żyjącym w II połowie XIV wieku, pochodzącym z Niderlandów francuskim rzeźbiarzem, przedstawicielem realistycznego rzeźbiarstwa gotyckiego, stanowiącego reakcję na przestylizowany gotyk międzynarodowy.

Pieta z Lubiąża nazwana została od kościoła cystersów w Lubiążu (Dolny Śląsk), w którym znajdowała się do czasu przeniesienia do Muzeum Narodowego w Warszawie.

Piękna Madonna to charakterystyczny motyw ikonograficzny gotyku międzynarodowego, charakteryzujący się stonowaniem ekspresji i realizmu na rzecz elegancji formy i walorów estetyczych dzieła.

Innym przykładem motywu pięknej Madonny jest tzw. Madonna z Krużlowej, wykonana z drewna lipowego ok. 1400 r.

pochodzi w rzeczywistości z miejscowości Kowalów w powiecie Strzelin, a jej potoczna nazwa jest wynikiem pomyłki w interpretacji niemieckiej nazwy miejsca pochodzenia. Jest to przykład tzw. Madonny tronującej na lwach, wykonany prawdopodobnie ok. 1350 r.

przenośny ołtarz lub relikwiarz w formie tryptyku, wkomponowany w rzeźbiarską postać Madonny tronującej. Jego głównym motywem ikonograficznym jest tzw. Tron Łaski, przedstawiający Trójcę Świętą: Boga podtrzymującego Chrystusa i Ducha Świętego (gołębicę)

Nastawa ołtarzowa z prezbiterium Kościoła Mariackiego w Krakowie, wykonana w latach 1477-1489 przez niemieckiego rzeźbiarza z Norymbergi Veita Stossa, w Polsce nazywanego Witem Stwoszem.

Późnogotycki krucyfiks wykonany przez Stwosza w 1496 r. na zamówienie Henryka Slackera, od którego nazywany bywa "slackerowskim". W stosunku do stylu prezentowanego we wcześniejszym Ołtarzu Mariackim stanowi on zdecydowany krok w kierunku naturalizmu.

Nagrobek Kazimierza Jegiellończyka wykonany został tuż po śmierci króla w 1492 r. przez Wita Stwosza i Jorga Hubera z Passawy. Ma formę tumby (kamiennego sarkofagu z figurą zmarłego na wieku) z baldachimem wspartym na ośmiu kolumnach.

Epitafium włoskiego pisarza i ambasadora na polskim dworze, Filipa Buonaccorsi nazywanego Kallimachem, wykonał Wit Stwosz na podstawie projektu wykonanego w Krakowie, ale już po wyjeździe do Norymergi, w latach 1496-1500.

Płyta nagrobka przedstawiająca młodego księcia (zmarł w wieku 32 lat) zdobiona jest dwoma orłami - polskim i śląskim, co stanowi istotne przesłanie polityczne dzieła. Henryk Probus zmarł w 1290 r., a nagrobek powstał wkrótce po jego śmierci

znajduje się w katedrze na Wawelu. Powstał po 1371 r. na zamówiene Ludwika Węgierskiego i był wzorowany na wiedeńskim nagrobku Rudolfa IV. Arkady wspierające baldachim mają formę ostrołukowych, maswerkowych zwieńczeń okien gotyckiej katedry.

Salomea Odonicówna (głogowska) była córką księcia wielkopolskiego Władysława Odonica. Jej kamienny portret odkryty został po wojnie w kolegiacie głogowskiej (był tam zamurowany), a następnie przeniesiony do Muzeum Narodowego w Poznaniu.

namalowana (prawdopodobnie) przez francuskiego malarza i iluminatora, Enguerranda Quatrona. Przedstawia Marię opłakującą Chrystusa w otoczeniu Jana Ewangelisty, Marii Magdaleny oraz niezidentyfikowanego fundatora

Nagość nie była w średniowieczu tabu, ale przedstawienie Matki Bożej jako kobiety ubranej i ogolonej w sposób demostracyjnie modny eksponującej nie miłość macierzyńską,

Jest to najsłynniejszy ilustrowany manuskrypt XI wieku - modlitewnik liczący 208 stron, z których połowa to pełnostronicowe ilustracje przedstawiające miesiące kalendarza oraz liczne sceny z życia zarówno dworu (sceny zabaw i polowań)

obraz namalowany dla Karmelitów w Strzegomiu jest przykładem gotyku międzynarodowego (styl piękny), ale wyróżnia się niezwykłym zakłóceniem proporcji postaci kobiet.

Epitafium Wierzbięty z Branic wykonane zostało ok. 1425 r. dla kościoła św. Grzegorza we wsi Ruszcza.

Obraz wykonany ok. 1440 r. dla kościoła w Chomranicach k/Nowego Sącza jest środkową częścią tryptyku. Przedstawia Marię opłakującą śmierć zdjętego z krzyża Jezusa.

Poliptyk Dominikańki jest przykładem późnogotyckiego stylu łamanego, charakteryzującego się rezygacją z miękkości modelunku gotyku międzynarodowego na rzecz ostrzejszego, "łamanego" opracowania szat i draperii.