Biologia A

Abiotyczne czynniki

nieożywione, fizyczne czynniki siedliska wpływające na organizm np. temperatura, natężenie świtała, dostępność wody.

Abysal/Abisal

Najgłębsza strefa życia w morzach i oceanach do której nie dociera światło.

Acetylocholina

W organizmach żywych związek ten jest neuromediatorem syntetyzowanym w neuronach

Acetylo-Co-A

ważny związek metaboliczny. est przenośnikiem aktywowanej grupy acetylowej. Bierze udział w cyklu Krebsa. Ponadto jest wykorzystywany w organizmach żywych do syntezy acetylocholiny, cholesterolu, hormonów steroidowych.

Acydofile/acidofile

Organizmy żywe kwasolubne - np. rośliny lubiące kwaśny odczyn gleby.

Adenina

Jedna z zasad azotowych, należąca do puryn [dwu pierścieniowa] występująca w DNA i RNA komplementarna do TYMINY [w DNA] i URACYLU [w RNA] łączy się podwójnymi wiązaniami

Adenozynotrifosforan ATP

związek magazynujący energię. Zbudowany z cukru rybozy adeniny i trzech reszt fosforanowych. Wytwarzany w procesach utleniania związków organicznych podczas oddychania komórkowego

Adkrustacja

tworzenie się na powierzchni pierwotnej ściany komórkowej dodatkowej warstwy, zbudowanej z różnego typu związków organicznych: korek kutykula, wosk, suberyna

Adrenalina/epinefryna

neuroprzekaźnik i główny hormon rdzenia nadnercza, należy do grupy katecholamin. Stymuluje współczulny okład nerwowy

Aeroby

organizmy oddychające tlenowo

Aglutynacja

proces zlepiania się komórek np. erytrocytów

Aglutyniny

Obecne w surowicy krwi przeciwciała. Uczestniczy w reakcji aglutynacji, odpowiedzialne są z zlepianie obcych cząsteczek tak aby uniemożliwić im rozprzestrzenianie się w organiźmie

Akomodacja Oka

zdolność oka do zmiany krzywizny soczewki. Umożliwia widzenie z bliska i z daleka

Podwójna akomodacja

Występuje u ptaków i wiąże się ze mianą kształtu i położenia soczewki.

Akrosom

Obszar w główce plemnika gdzie znajdują się liczne Aparaty Golgiego. Wytwarzają się enzymy umożliwiające wniknięcie plemnika do k. jajowej

Akson

in. neuryt. Długa wypustka osłonięta osłonkami mielinowymi, odpowiada z jednokierunkowe przewodzenie impulsów elektrycznych z ciała komórki do narządu lub zakończenie synaptycznego

Aktyna

białko będące głównym składnikiem mikrofilamentów. Pełni istotną rolę podczas skurczu mięśni. Tworzy wraz z miozyną włókna w sarkomerach

Aktywacja aminokwasów

Przyłączenie aminokwasów do tRNA zachodzące w cytoplazmie podczas procesu translacji.

Albuminy

in. proteiny. białka proste. występują powszechnie w białkach zwierzęcych. Rozpuszczają się w wodzie. Znajdują się w surowicy krwi gdzie odpowiadają za transport substancji np. witamin hormonów

aldehyd 3-fosoglicerynowy

Jako produkt pośredni fotosyntezy ma istotne znaczenie w fazie ciemnej, W procesie glikolizy jest produktem pośrednim, Jest to związek składający się z 3 węgli

Alergia

nadwrażliwość, stan zwiększonej wrażliwości immunologicznej.

allele wielokrotne

więcej niż dwa warianty tego smaego genu które mogą znajdować się w tym samym locum, np grupa krwi Ia Ib i

allele

Warianty tego samego genu które znajdują się w tym samym miejscu na chromosomie.

allelopatia

jeden ze sposobów walki konkurencyjnej między roślinami polegający na wydzieleniu substancji chemicznych do środowiska

allelopoliploid

organizm powstający w wyniku mutacji genowej związanej ze zmianą liczby chromosomów. Powstają podczas krzyżówki dwóch różnych gatunków np. osła i konia. Organizmy te albo nie są zdolne do życia albo do rozmnażania.

allelosomy

in. heterochromosomy chromosomy płci chromosomy warunkujące płeć

centrum allostetyczne

jest to miejsce w enzymie, do którego przyłączają się efektory katalizator bądź inhibitor(drobnocząsteczkowe związki wpływające na aktywność enzymu). Enzymy, których aktywność jest regulowana w ten sposób, nazywamy enzymami allosterycznymi.

ruch ameboidalny

in. ruch pełzakowaty. opiera się na wytworzeniu nibynóżek. Brak w nim wyodrębnionych struktur wykonujących ruch.

Amensalizm

przykład oddziaływania gdzie jeden gatunek odnosi straty a drugi nie odnosi korzyści

Ametablia

in. przeobrażenie proste. rozwój prosty bez przeobrażenia

Aminoacylo-tRNA

związek uczestniczący w procesie biosyntezy białek. reakcja ta zachodzi w cytoplazmie jest katalizowana przez enzymy i wymaga energii

aminokwas

związek budujący białko, posiada asymetryczny atom węgla do którego przyłączona jest grupa aminowa [NH3+] grupa karboksylowa [coo-] i łańcuch boczny R

amitoza

podział jądra komórkowego bez podziału cytoplazmy, zachodzi gdy komórki utraciły zdolność do mitozy. polega na wydłużeniu przewężeniu w części równikowej a następnie podzieleniu na dwa jądra komórkowego. termin ten dotyczy też podziału komórki prokariotycznej

zwierzęta amonoteliczne

zwierzęta które wydzielają amoniak

Amylaza

enzym odpowiadający za rozkładanie wielocukrów np. skrobi glukozy do dwucukrów i krótszych oligosacharyd. Produkowany w gruczołach ślinikowatych człowieka i wydzielany do jamy ustnej oraz w trzustce i wydzielany do dwunastnicy. aktywna w pH lekko zasadowym

Amyloplasty

Rodzaj leukoplastów. magazynuje skrobię. występują w komórkach liścieni i bielma a także w bulwach siemniaków

Anabioza

życie utajone. przejściowy stan ograniczający wszystkie funkcje życiowe organizmu w okresie niekorzystnych warunków środowiskowych.

anaeroby

organizmy oddychające beztenowego np fermentacja mlekowa czy alkoholowa. wyróżniamy ANAEROBY WZGLĘDNE które mogą żyć w obecności tlenu lecz lepiej rozwijają się w środ. beztlenowych ANAEROBY BEZWZGLĘDNE nie tolerują tlenu

Anafaza

stadium w mejozie i mitozie w którym skracają się włókna podziałowe. następuję po rozerwaniu ostatniego centromeru

Androgen

sterydowy męski hormon płciowy produkowany z cholesterolu. U mężczyzn przez jądra u kobiet przez jajniki. poziom tego hormonu jest kontrolowany przez hormon produkowany przez przysadkę mózgową LH hormon lutenizujacy na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego

aniemia sierpowata

choroba genetyczna spowodowana pojedyncza mutacją w obrębie genu. w jej wyniku powstaje hemoglobina o mniejszym powinowactwie do tlenu

Anemochoria

wiatrosiewność, sposób rozprzestrzeniania nasion i owoców za pośrednictwem wiatru

Aneuploid

organizm który w jądrze nie posiada dokładnej wielokrotności liczby haploidalnej

anhydraza węglanowa

enzym występujący w czerwonych krwinkach powoduje uwodnienie CO2 do HCO3-. 70 % CO2 jest transportowane w osoczu właśnie pod postacią jonów hco3-

Anizogamia

in. heterogamia gamety są ruchliwe i mają różną wielkość

Antagonizm

ogólnie zachowanie mające na celu przeciwdziałać czemuś, stać w opozycji do czegoś

antropogeneza

pochodzenie człowieka, zmiany ewolucyjne prowadzące do powstania człowieka

Antybiotyk

substancja produkowana przez drobnoustroje mająca na celu zabicie lub zahamowanie wzrostu innych organizmów.

Antygen

ciało obce lub substancja białkowa powodująca produkcje przeciwciał w organiźmie

Antykodon

sekwencja trzech kolejnych nukleotydów znajdująca się w cząsteczce tRNA, któa umożliwia dopasowanie się podczas tworzenia białek.

Antypody

trzy haploidalne komórki występujące w woreczku zalążkowym okrytonasiennych. Są bardzo aktywne metabolicznie, uczestniczą w odżywianiu woreczka zalażkowego

Aorta

główna tętnica u ssaków występuje lewy łuk aorty u ptaków występuje prawy łuk aorty

Aparat gębowy

LIŻĄCY - mucha GRYZĄCY - chrząszcz GRYZĄCO-LIŻĄCY- osy, pszczoły KŁUJĄCO-SSĄCY -komar SSĄCY - motyl KUJĄC

Aparat Golgiego

struktura zbudowana z spłaszczonych pęcherzykó cystern. występuję w komórkach eukariotycznych. odpowiada za syntezę cukrów oraz ostatnie etapy syntezy białek. wyróżna się w jego budowie biegun cis-formujący i trans-dojrzewający

Aparat szparkowy

struktura wytworzona w epidermie (skórce) umożliwiająca rośliną wyższym regulacje gospodarką wodną oraz wymianą gazową. Składa się z dwóch komórek szparkowych oraz przestwory międzykomórkowej zwanej otworem lub porem szparkowym. Gdy woda jest pobierana z podłoża, turgor rośliny zwiększa się a szparka się powiększa

Aplanospory

nieruchome zarodniki występujące u grzybów o glonów

apoptoza

programowana śmierć komórki. biorą w niej udział enzymy z lizosomu

Astma

choroba układu oddechowego polegająca na obkurczaniu się oskrzeli

Astygmatyzm

wada wzroku wynikająca z nieprawidłowego kształtu rogówki bądź soczewki oka. promienie świetlne nie skupiają się w jendnym punkcie na siatkówce. korygować można soczewkami cylindrycznymi

Asymilaty

produkty fotosyntezy. perwszym jest aldehyd 3-fosfoglicerynowy z którego roślina wytwarza wszystkie inne składniki odżywcze

Atlas

in dźwigacz. pierwszy krąg szyjny nie ma trzonu

ATP-aza

in. adenozynotrifosfataza enzym katalizujący rozpad ATP na ADP i resztę fosforanową

Auksyny

hormony roślinne regulujące wzrost jej narządów oraz owoców roślin

Automatyzm serca

zdolność mięśni serca do samodzielnego kurczenia się bez udziału układu nerwowego,

Autosomy

wszystkie chromosomy obecne na terenie jądra komórkowego bez chromosomów płci

Autotrofizm

Samożywność. dotyczy producentów. Jest to produkcja związków organicznych z prostych związków nieorganicznych

Awitaminoza

Całkowity brak w organizmie witaminy lub witamin