Biologia na czasie 1

 0    156 kartičky    olafhajdasz
stáhnout mp3 Vytisknout hrát zkontrolovat se
 
otázka język polski odpověď język polski
adhezja -
začněte se učit
przyleganie, zjawisko łączenia się powierzchni dwóch różnych ciał fizycznych. U roślin dzięki adhezji cząsteczki wody przylegają do ścian cewek lub naczyń, zwierzęta wykorzystują to zjawisko przy poruszaniu się po gładkich powierzchniach, np. liściach
anabioza -
začněte se učit
przejściowy, odwracalny stan ograniczenia wszystkich funkcji życiowych, pojawiający się w niekorzystnych warunkach środowiska lub w określonej fazie rozwoju osobniczego
anizogamia -
začněte se učit
sposób rozmnażania płciowego polegający na łączeniu się dwóch gamet różniących się pod względem budowy i wielkości: większej gamety żeńskiej (makrogamety) z mniejszą gametą męską (mikrogametą)
aplanospory -
začněte se učit
nieruchliwe zarodniki występujące np. u grzybów lądowych
apoptoza -
začněte se učit
programowana śmierć komórki, fizjologiczny proces obumierania komórki, prowadzący do utrzymania prawidłowej liczby komórek w organizmie
auksyny -
začněte se učit
hormony roślinne regulujące wzrost i rozwój roślin. Odpowiadają m.in. za wzrost wydłużeniowy komórek, symulację podziałów komórkowych, powstawanie kallusa, odgrywają też rolę w ruchach organów roślinnych
autotrofy -
začněte se učit
organizmy samożywne, wykorzystujące proste związki nieorganiczne (np. tlenek węgla (IV), sole mineralne) do syntezy związków organicznych
bakteriofag -
začněte se učit
wirus będący pasożytem bakterii
barwniki fotosyntetyczne -
začněte se učit
barwniki zdolne do absorpcji światła, biorące udział w fotosyntezie. Należą do nich chlorofile, barwniki karotenoidowe, barwniki fikobilinowe
barwniki oddechowe -
začněte se učit
białka uczestniczące w przenoszeniu tlenu i tlenku węgla (IV) dzięki zdolności odwracalnego wiązania tych gazów. Należą do nich m.in. hemoglobina, mioglobina, hemocyjanina, hemoerytryna i chlorokruoryna
bielmo -
začněte se učit
tkanka odżywcza otaczająca zarodek, złożona z komórek triploidalnych. Występuje w nasionach roślin okrytonasiennych
bielmo pierwotne -
začněte se učit
tkanka odżywcza otaczająca zarodek, złożona z komórek haploidalnych. Występuje w nasionach roślin nagonasiennych
blastomery -
začněte se učit
komórki zarodka powstałe podczas wczesnego etapu rozwoju zarodka (bruzdkowania)
blastula -
začněte se učit
wczesne stadium rozwoju zarodka powstałe w wyniku podziałów mitotycznych blastomerów. Ma postać pęcherzyka, którego ściana jest zbudowana z jednej warstwy komórek
bruzdkowanie -
začněte se učit
pierwszy etap rozwoju zarodkowego, polegający na podziale mitotycznym zapłodnionego lub niezapłodnionego jaja (dzieworództwo). W efekcie bruzdkowania powstaje blastula
celuloza -
začněte se učit
polisacharyd zbudowany z cząsteczek glukozy. Pełni funkcję budulcową - jest głównym składnikiem ścian komórkowych u roślin i protistów grzybopodobnych
cewki -
začněte se učit
martwe komórki o wrzecionowatym kształcie, budujące tkankę przewodzącą u paprotników i roślin nagonasiennych. Uczestniczą w transporcie wody, nadają organom sztywność i mechaniczną wytrzymałość
cewki Malpighiego -
začněte se učit
narządy wydalnicze owadów, wijów i niektórych pajęczaków. Są to ślepo zakończone, rurkowate uwypuklenia wyrastające na granicy jelita środkowego i tylnego. Uczestniczą w usuwaniu z jamy ciała zbędnych produktów przemiany materii
chemotaksja -
začněte se učit
kierunkowy ruch komórki lub organizmu w odpowiedzi na działanie bodźca chemicznego pochodzącego ze środowiska zewnętrznego. Może być dodania (w kierunku wyższego stężenia substancji) lub ujemna (w kierunku niższego stężenia substancji)
chityna -
začněte se učit
polisacharyd. Pełni funkcję budulcową - jest głównym składnikiem ścian komórkowych u grzybów i oskórka u stawonogów
choanocyty (komórki kołnierzykowe) -
začněte se učit
komórki występujące w wewnętrznej warstwie ciała gąbek, zaopatrzone w wić otoczoną kołnierzykiem. Ruch wici zapewnia przepływ wody przez ciało gąbki, co umożliwia wychwytywanie cząstek pokarmu
chwytniki -
začněte se učit
jedno- lub wielokomórkowe struktury służące do przytwierdzenia organizmu do podłoża oraz pobierania z niego wody i składników odżywczych. Występują u mszaków, na przedroślach paprotników, a także u niektórych gatunków protistów
cykl lityczny -
začněte se učit
proces infekcyjny wirusa, który kończy się rozpadem (lizą) zainfekowanej przez niego komórki
cykl lizogeniczny -
začněte se učit
proces infekcyjny wirusa, w którym jego kwas nukleinowy zastaje wbudowany w materiał genetyczny komórki i razem z nim ulega replikacji
cysta -
začněte se učit
1. forma przetrwalnikowa organizmów (np. niektórych bakterii, protistów, bezkręgowców), powstająca w celu ochrony przed niektórymi czynnikami środowiska, np. suszą, niską temperaturą, brakiem pokarmu. Powstaje przez otoczenie organizmu grubą otoczką
2. stadium rozwojowe osłonięte otoczką służące do rozprzestrzeniania gatunku lub rozmnażania, częste u pasożytów
3. w odniesieniu do pasożytów - stadium rozwojowe lub dojrzała postać bytująca w tkankach żywiciela, osłonięta otoczką będącą wytworem tkanek żywiciela w reakcji na obecność pasożyta
cytokininy -
začněte se učit
hormony roślinne. Ich funkcja polega przede wszystkim na pobudzaniu podziałów komórkowych
cytoszkielet -
začněte se učit
dynamiczna, ulegająca nieustannej przebudowie sieć włókien występująca w cytozolu komórek eukariotycznych. W jego skład wchodzą: mikrotubule, filamenty pośrednie i mikrofilamenty (filamenty aktynowe).
Cytoszkielet zapewnia wytrzymałość komórek, warunkuje transport wewnątrzkomórkowy oraz ruchy całych komórek
cytozol -
začněte se učit
roztwór koloidalny, w którym fazę rozpraszającą stanowi woda, a fazę rozproszoną - inne związki nieorganiczne i organiczne (głównie białka, w tym białka tworzące cytoszkielet). Wypełnia wnętrze komórki, w nim zanurzone są organelle komórkowe
stanowi środowisko reakcji biochemicznych, pośredniczy w transporcie substancji między organellami oraz między organellami a środowiskiem zewnętrznym komórki
czapeczka -
začněte se učit
w korzeniu - zbudowane z tkanki miękiszowej okrycie stożka wzrostu, które chroni stożek przed uszkodzeniami mechanicznymi
desmosom -
začněte se učit
rodzaj połączenia międzykomórkowego występujący w nabłonku. Nadaje warstwie utworzonej przez komórki dużą odporność mechaniczną, gdyż spina błony komórkowe i umożliwia zakotwiczenie elementów cytoszkieletu
dyfuzja -
začněte se učit
samorzutne, nieodwracalne mieszanie się cząsteczek lub jonów wskutek ich chaotycznych ruchów. Odbywa się zgodnie z różnicą stężeń, czyli z miejsca o większej koncentracji danej substancji do miejsca o mniejszej koncentracji,
aż do momentu uzyskania stanu równowagi
dymorfizm płciowy -
začněte se učit
zróżnicowanie budowy zewnętrznej osobników obu płci
efyra -
začněte se učit
młoda, słabo rozwinięta meduza, stadium rozwojowe niektórych parzydełkowców. Powstaje w wyniku podziału poprzecznego (strobilizacji) polipa
egzocytoza -
začněte se učit
proces usuwania z komórki powstałych w jej wnętrzu substancji (np. zbędnych ppm, hormonów, enzymów) za pomocą pęcherzyków transportujących
ektoderma -
začněte se učit
zewnętrzna warstwa zarodka w stadium gastruli, jeden z listków zarodkowych
endocytoza -
začněte se učit
proces pobierania substancji przez komórkę eukariotyczną z otaczającego środowiska. Umożliwia m.in. pobieranie substancji odżywczych oraz wychwytywanie i niszczenie patogenów. W zależności od pobranego materiału wyróżnia się:
pinocytozę - wchłanianie płynów wraz z rozpuszczonymi w nich związkami wielkocząsteczkowymi (białkami, kwasami nukleinowymi, polisacharydami)
oraz fagozytozę - wchłanianie większych cząsteczek np. mikroorganizmów
endoderma -
začněte se učit
wewnętrzna warstwa zarodka w stadium gastruli, jeden z listków zarodkowych
endospora -
začněte se učit
przetrwalnik wytwarzany przez niektóre bakterie. Powstaje wewnątrz komórki na skutek otoczenia części cytoplazmy zawierającej chromosom bakteryjny grubą, wielowarstwową osłoną
endosymbioza -
začněte se učit
rodzaj symbiozy polegający na współżyciu dwóch gatunków, przy czym jeden z nich (prokariotyczny lub eukariotyczny) żyje we wnętrzu komórki lub narządu drugiego (eukariotycznego)
endosymbiozy teoria -
začněte se učit
teoria wyjaśniająca pochodzenie komórki eukariotycznej. Według jej założeń komórka eukariotyczna powstała wskutek endosymbiozy co najmniej dwóch organizmów prokariotycznych.
Pozostałością tych organizmów są organelle mające własne DNA: mitochondria i chloroplasty
epiderma -
začněte se učit
1. u parzydełkowców - warstwa komórek wywodzących się z ektodermy, okrywająca ciało od zewnątrz; 2. u roślin - skórka pokrywająca nadziemną część rośliny
estywacja -
začněte se učit
sen letni, fizjologiczny stan odrętwienia, występujący okresowo u niektórych gatunków zwierząt (np. lemurków), spowodowany działaniem wysokiej temperatury. Charakteryzuje się zmniejszeniem intensywności zachodzących procesów metabolicznych
fellogen (miazga korkotwórcza) -
začněte se učit
wtórna tkanka twórcza roślin wytwarzająca wtórną tkankę okrywającą (korek) oraz pasma tkanki miękiszowej - fellodermę
fitohormony -
začněte se učit
związki organiczne naturalnie występujące w roślinach, regulujące ich wzrost i rozwój. Wyróżnia się pięć głównych grup fitohormonów: auksyny, gibereliny, cytokininy, inhibitory wzrostu i etylen
floem (łyko) -
začněte se učit
tkanka przewodzącą u roślin, zbudowana z żywych komórek (komórki sitowe, rurki sitowe, komórki przyrurkowe). Transporuje produkty fotosyntezy z liści i łodygi do korzenia
fotoperiodyzm -
začněte se učit
zależność procesów życiowych roślin i zwierząt od czasu trwania okresów światła i ciemności
gametangiogamia -
začněte se učit
sposób rozmnażania płciowego polegający na łączeniu się całych gametangiów. Zachodzi np. u grzybów (workowce i sprzężniowce)
gametofit -
začněte se učit
pokolenie haploidalne roślin, rozmnażające się płciowo za pomocą gamet
gastrolity -
začněte se učit
drobne kamienie magazynowane w żołądkach ptaków, służące do rozcierania pokarmu
gastrula -
začněte se učit
stadium rozwoju zarodka następujące po blastuli, zbudowane z dwóch (ektodermy i endodermy) lub trzech (ektodermy, mezodermy i endodermy) warstw komórek. Dwuwarstwowa gastrula występuje u gąbek i parzydełkowców, trójwarstwowa u pozostałych zwierząt
genofor (chromosom bakteryjny) -
začněte se učit
zwykle kolista cząsteczka DNA, obecna u organizmów prokariotycznych, pełniąca funkcję analogiczną do funkcji chromosomów organizmów eukariotycznych
gibereliny -
začněte se učit
hormony roślinne pobudzające m.in. wzrost roślin, podziały komórkowe, kwitnienie, powstawanie owoców, kiełkowanie nasion
gutacja -
začněte se učit
zjawisko wydzielania kropli wodnistego płynu na brzegach i wierzchołkach liści przez specjalne otwory (hydatody) w warunkach, gdy transpiracja jest utrudniona, a zawartość wody w glebie duża
helotyzm -
začněte se učit
rodzaj symbiozy, w której jeden gatunek odnosi większe korzyści niż drugi. Występuje np. u porostów, gdzie grzyb dominuje nad glonem
hemolimfa -
začněte se učit
płyn krążący w otwartych układach krwionośnych bezkręgowców (stawonogów i większości mięczaków) pełniący funkcje analogiczne do krwi i limfy
hermafrodytyzm (obojnactwo) -
začněte se učit
występowanie u jednego osobnika jednocześnie męskich i żeńskich gruczołów rozrodczych wytwarzających komórki jajowe i plemniki. Dotyczy przede wszystkim bezkręgowców, m.in. płazińców, pierścienic oraz ślimaków.
U kręgowców, z wyjątkiem niektórych ryb, jest zjawiskiem patologicznym
heterotrofy -
začněte se učit
organizmy cudzożywne, niezdolne do samodzielnego wytwarzania związków organicznych ze związków nieorganicznych. Odżywiają się innymi organizmami albo ich szczątkami
hibernacja -
začněte se učit
sen zimowy, fizjologiczny stan odrętwienia, występujący okresowo u niektórych gatunków zwierząt (np. nietoperzy, susłów czy świstaków), spowodowany działaniem niskiej temperatury.
Charakteryzuje się zmniejszeniem intensywności zachodzących procesów metabolicznych
hipoderma -
začněte se učit
jednowarstwowy nabłonek o budowie komórkowej lub syncytialnej, występujący pod oskórkiem u niektórych gatunków zwierząt bezkręgowych, np. stawonogów
hymenofor -
začněte se učit
spodnia część kapelusza podstawczaków zawierająca warstwę rodzajną (hymenium), złożoną z zarodni oddzielonych od siebie strzępkami płonnymi nietworzącymi zarodników
izogamia -
začněte se učit
sposób rozmnażania płciowego polegający na łączeniu się dwóch gamet: męskiej i żeńskiej, identycznych pod względem morfologicznym (izogamety)
kallus -
začněte se učit
tkanka przyranna, słabo zróżnicowana, intensywnie dzieląca się tkanka, powstająca u rośliny wskutek przekształcenia miękiszu w pobliżu miejsca uszkodzenia rośliny
kambium -
začněte se učit
wtórna tkanka twórcza roślin. Powoduje przyrost wtórny korzeni i łodyg, wytwarza łyko wtórne i drewno wtórne
kapsyd -
začněte se učit
białkowa otoczka wirusa złożona z niewielkich jednostek strukturalnych (kapsomerów). Zapewnia wirusowi ochronę i umożliwia mu rozpoznawanie komórek gospodarza
kohezja -
začněte se učit
spójność, zjawisko wzajemnego przyciągania się cząsteczek tej samej substancji. Dzięki niej np. woda w naczyniach roślin tworzy nieprzerwany słup
komórka płomykowa -
začněte se učit
komórka wydalnicza o gwiaździstym lub gruszkowatym kształcie, budująca protonefrydium u płazińców. Ma w środku kanalik, w którym znajduje się pęczek wici. Wchłania zbędne ppm i przesuwa je za pomocą wici w kierunku kanalików zbiorczych
kosmówka -
začněte se učit
najbardziej zewnętrzna błona płodowa zarodka owodniowców. Pośredniczy w odżywianiu zarodka i wymianie gazowej pomiędzy zarodkiem a środowiskiem
kosz skrzelowy -
začněte se učit
gardziel prymitywnych strunowców, przebita licznymi szczelinami skrzelowymi. Pełni funkcję narządu oddechowego
ksylem (drewno) -
začněte se učit
tkanka przewodzącą u roślin, transportująca wodę i sole mineralne w kierunku od korzeni do łodygi i liści, zbudowana z martwych komórek (cewek i naczyń)
kutykula -
začněte se učit
1. u roślin - ochronna warstwa kutyny występująca na skórce nadziemnych części roślin, nieprzepuszczalna dla wody i gazów 2. u zwierząt - warstwa ochronna wytwarzana przez komórki nabłonka części bezkręgowców (oskórek)
kutyna -
začněte se učit
substancja tłuszczowa przypominająca wosk, nieprzepuszczająca wody i gazów, odporna na działanie czynników chemicznych. Tworzy warstwę ochronną (kutykulę) na powierzchni nadziemnych części roślin
kwas moczowy -
začněte se učit
nietoksyczny, bardzo słabo rozpuszczalny w wodzie produkt przemiany materii, wydalany przez niektóre zwierzęta, m.in. owady, ślimaki lądowe, gady, ptaki
lęgnia -
začněte se učit
jednokomórkowe gametangium żeńskie występujące m.in. u protistów roślinopodobnych
listki zarodkowe -
začněte se učit
warstwy komórek budujących zarodek, powstające podczas gastrulacji. Zwierzęta mogą wytwarzać dwa listki zarodkowe: ektodermę i endodermę (zwierzęta dwuwarstwowe) lub trzy listki zarodkowe: ektodermę, endodermę i mezodermę (zwierzęta trójwarstwowe
liścienie -
začněte se učit
liście zarodkowe, pierwsze liście powstające w zarodku roślin nasiennych
łagiewka pyłkowa -
začněte se učit
struktura powstająca podczas kiełkowania ziaren pyłku roślin nasiennych. Służy do transportu plemników do gametofitu żeńskiego, dzięki czemu dochodzi do zapłodnienia
łożysko -
začněte se učit
narząd występujący w macicy ciężarnych samic ssaków łożyskowych. Umożliwia wymianę substancji między zarodkiem a organizmem matki
merystem -
začněte se učit
tkanka twórcza roślin, zbudowana z żywych komórek zdolnych do regularnych podziałów mitotycznych, w których wyniku powstają nowe generacje komórek różnicujących się w tkanki
metanefrydium -
začněte se učit
narząd wydalniczy niektórych bezkręgowców (np. pierścienic), zbudowany zwykle z orzęsionego lejka zbierającego ppm oraz kanalika usuwającego je na zewnątrz ciała
mezoderma -
začněte se učit
środkowa warstwa zarodka w stadium gastruli, jeden z listków zarodkowych. Występuje u trójwarstwowców
miękisz -
začněte se učit
stała tkanka roślinna zbudowana z żywych komórek, stanowiąca główną część organów roślin. Może ulegać przekształceniu do wtórnych tkanek twórczych.
Ze względy na budowę i pełnione funkcje dzieli się na miękisz: zasadniczy, asymilacyjny, spichrzowy i powietrzny
mikoryza -
začněte se učit
rodzaj zależności nieantagonistycznej pomiędzy grzybami a korzeniami roślin. Grzyb zapewnia roślinie lepszy dostęp do wody, składników mineralnych, substancji regulujących wzrost i rozwój,
natomiast korzenie dostarczają mu substancji organicznych wytworzonych przez roślinę podczas fotosyntezy
miksocel -
začněte se učit
ostateczna jama ciała stawonogów, powstała podczas rozwoju zarodkowego w wyniku połączenia pozostałości pierwotnej jamy ciała (blastocelu) z jamą wtórną (celomą)
mocznik -
začněte se učit
produkt rozkładu białek wydalany przez ryby chrzęstnoszkieletowe, dorosłe płazy i ssaki
morula -
začněte se učit
wczesne stadium rozwoju zarodka zwierząt powstałe w wyniku bruzdkowania, forma zarodka zbudowana z kilkudziesięciu blastomerów
naczynia -
začněte se učit
1. u roślin - elementy drewna (ksylemu), długie rurki zbudowane z martwych komórek (członów naczyń) ułożonych jedna na drugiej. Uczestniczą w transporcie wody i soli mineralnych, nadają organom roślinnymi sztywność i mechaniczną wytrzymałość
2. u zwierząt - elementy układu krwionośnego, którymi płynie krew lub limfa
narząd tympanalny -
začněte se učit
narząd słuchu owadów występujący u prostoskrzydłych i niektórych motyli. Ma postać cienkich błon z kutykuli, rozpiętych w specjalnych jamkach pancerza.
Jest zlokalizowany na odnóżach krocznych (prostoskrzydłe), u podstawy pierwszej pary skrzydeł lub na granicy tułowia i odwłoka (motyle)
nasiona -
začněte se učit
organy przetrwalne roślin nasiennych, składające się z zarodka, tkanki odżywczej i łupiny nasiennej. Służą do rozprzestrzeniania się roślin nasiennych
nastie -
začněte se učit
odwracalne reakcje ruchowe roślin, w których kierunek ruchu nie zależy od kierunku działania bodźca, ale od jego natężenia, np. zamykanie się kwiatów mniszka pospolitego w pochmurne dni, a otwieranie w dni słoneczne
neotenia -
začněte se učit
zjawisko osiągania dojrzałości płciowej i zdolności do rozrodu w stadium larwalnym. Występuje u bezkręgowców (głównie larwy pasożytów) i niektórych kręgowców (np. niektóre gatunki płazów)
nóżki ambulakralne -
začněte se učit
zakończenia odgałęzień układu ambulakralnego (wodnego) szkarłupni, pełniące różne funkcje: narządu ruchu, zmysłu dotyku, narządu wymiany gazowej
okolnica -
začněte se učit
perycykl, zewnętrzna warstwa walca osiowego w korzeniu. Odpowiada m.in. za tworzenie się korzeni bocznych
ommatidium -
začněte se učit
element budujący oko złożone, zawierający aparat optyczny załamujący światło, a także komórki receptorowe i barwnikowe. Występuje m.in. u owadów
omocznia -
začněte se učit
błona płodowa zarodka owodniowców znajdująca się między owodnią a kosmówką. W jajach gadów i ptaków jest magazynem zbędnych produktów przemiany materii oraz bierze udział w wymianie gazowej,
u ssaków uczestniczy w dostarczaniu tlenu i substancji odżywczych dla zarodka oraz usuwaniu tlenku węgla (IV) i produktów przemiany materii
osmoza -
začněte se učit
odmiana dyfuzji prostej polegająca na przenikaniu rozpuszczalnika - wody - przez błonę biologiczną w kierunku zgodnym z różnicą stężeń, co powoduje wyrównanie stężeń substancji po obu stronach błony
ości -
začněte se učit
drobne, skostniałe ścięgna występujące między mięśniami ryb kostnoszkieletowych
otolity (statolity) -
začněte se učit
kryształki węglanu wapnia lub fosforanu wapnia znajdujące się w narządach zmysłu równowagi zwierząt. Zmiana położenia organizmu w przestrzeni powoduje zmianę położenie otolitów,
a tym samym podrażnienie komórek zmysłowych i przekazanie przez nie bodźca do układu nerwowego. U poszczególnych grup zwierząt otolity zlokalizowane są w różnych miejscach, np. u niektórych kręgowców w błędniku błoniastym
owodnia -
začněte se učit
błona płodowa bezpośrednio otaczająca zarodek owodniowców. Wydziela płyn owodniowym, który pełni funkcję ochronną i. umożliwia zarodkowi wykonywanie ruchów
parapodium -
začněte se učit
pranóże, narząd lokomotoryczny wieloszczetów. Ma postać fałdu ciała, w którym tkwią chitynowe szczecinki
parcie korzeniowe -
začněte se učit
ciśnienie hydrostatyczne wodnego roztworu e elementach przewodzących drewna, działające w kierunku od korzeni do łodyg i liści. Jego przejawem jest gutacja oraz tzw. wiosenny płacz roślin
parenchyma -
začněte se učit
1. u płazińców - wywodząca się z mezodermy tkanka wypełniająca przestrzenie między narządami. Składa się z różnokształtnych komórek połączonych wypustkami, które m.in. rozprowadzają substancje odżywcze do innych tkanek
2. u roślin - synonim tkanki miękiszowej
partenogeneza (dzieworództwo) -
začněte se učit
rodzaj rozmnażania polegający na rozwoju organizmu potomnego z niezapłodnionego jaja. Występuje u nicieni, niektórych owadów, nielicznych ryb, płazów i gadów
pelikula -
začněte se učit
porywająca ciało niektórych protistów błona komórkowa wraz z przylegającą do niej cytoplazmą. Nadają kształt komórce oraz pośredniczy w wymianie substancji między komórką a otoczeniem
peryderma (korkowica) -
začněte se učit
tkanka okrywająca u roślin wieloletnich. W jej skład wchodzą: miazga korkotwórcza (fellogen) i wytworzone przez nią tkanki, korek oraz pasma tkanki miękiszowej (felloderma)
pierwiastki biogenne -
začněte se učit
pierwiastki wchodzące w skład związków organicznych budujących wszystkie organizmy: wegiel (C), wodór (H), tlen (O), azot (N), fosfor (P) i siarka (S)
pierwotna jama ciała (blastocel) -
začněte se učit
wypełnione płynem wnętrze blastuli
plazmid -
začněte se učit
zwykle kolista, niewielka cząsteczka DNA stanowiąca część genomu, m.in. bakterii. Zawiera geny warunkujące cechy, które nie zawsze są niezbędne do życia (np. odporność na antybiotyki)
plazmodesmy -
začněte se učit
cienkie pasma cytozolu przechodzące przez kanaliki w ścianie komórkowej, łączące bezpośrednio sąsiadujące ze sobą komórki roślinne. Umożliwiają transport niektórych związków m.in. fosfolipidów, aminokwasów i kwasów nukleinowych
plemnia -
začněte se učit
gametangium męskie, komórka lub organ rośliny, w którym powstają gamety męskie
podwójne oddychanie -
začněte se učit
mechanizm wymiany gazowej u ptaków, charakteryzuje się tym, że świeże powietrze przepływa przez płuca zawsze w jednym kierunku (od tyłu do przodu), zarówno podczas wdechu jak i wydechu
podwójne zapłodnienie -
začněte se učit
typ zapłodnienia występujący u roślin okrytonasiennych. Polega na tym, że jedna z komórek plemnikowych łączy się z komórką jajową, w wyniku czego powstaje zygota, z której rozwija się zarodek,
natomiast druga komórka plemnikowa łączy się z komórką centralną woreczka zalążkowego, dając początek bielmu - tkance odżywiającej zarodek
pokładełko -
začněte se učit
narząd znajdujący się w okolicy otworu płciowego u samic niektórych gatunków owadów i pajęczaków. Umożliwia składanie jaj w trudno dostępnych miejscach (np. w glebie, w ciele innych zwierząt)
potencjał wody -
začněte se učit
pojęcie stosowane w fizjologii roślin, miara zdolności komórki do pobierania wody na zasadzie osmozy. Potencjał czystej wody wynosi zero Pa. Rozpuszczanie w niej substancji powoduje spadek potencjału wody - przyjmuje on wówczas wartość ujemną.
różnica potencjału wody między dwoma roztworami decyduje o kierunku jej przepływu. Woda przepływa zawsze z roztworu o wyższym potencjale wody do roztworu o niższym potencjale wody
pranercze -
začněte se učit
parzysty narząd wydalniczy występujący u dorosłych bezowodniowców i zarodków owodniowców. Jest zbudowany z orzęsionego lejka oraz nefronu, który składa się z ciał nerkowych oraz prostych i krętych kanalików nerkowych. Zbiera zbędne ppm z jamy ciała i krwi
prion -
začněte se učit
chorobotwórcza cząsteczka białka o takiej samej kolejności aminokwasów jak jej odpowiednik występujący w prawidłowej komórce, jednak o innej strukturze przestrzennej, co sprawia, że jest infekcyjna
protonefrydia -
začněte se učit
narządy wydalnicze występujące u niektórych bezkręgowców (np. płazińców). Mają postać kanalików, których jeden koniec otwiera się na zewnątrz ciała, a drugi jest ślepo zakończony przez komórkę płomykową zaopatrzoną w wici wystające do światła kanalika
przednercze -
začněte se učit
parzysty narząd wydalniczy występujący w rozwoju zarodkowym bezżuchwowców i niektórych dorosłych ryb oraz płazów bezogonowych. Jest zbudowany z kanalików otwierających się do jamy ciała orzęsionym lekiem. Lejek zbiera zbędne ppm z jamy ciała
przetchlinka -
začněte se učit
1. u roślin - zespół luźno ułożonych komórek występujących w zwartej tkance korka. Umożliwia wymianę gazową między przestworami międzykomórkowymi wewnątrz organu a otoczeniem;
2. u stawonogów - otwory w ścianie ciała, którymi powietrze dostaje się do tchawek lub płuc blaszkowatych
przetrwalniki -
začněte se učit
twory wytwarzane przez organizmy (np. bakterie, grzyby), w niesprzyjających warunkach środowiska (zima, susza), odporne na czynniki fizyczne i chemiczne. W sprzyjających warunkach rozwijają się z nich organizmy aktywne metaboliczne
pseudopodia (nibynóżki) -
začněte se učit
różnokształtne wypustki cytoplazmatyczne. Umożliwiają ruch komórek, odżywianie się na drodze fagocytozy i reagowanie na bodźce. Występują m.in. u niektórych gatunków protistów
rabdity -
začněte se učit
struktury w kształcie pręcików wytwarzane przez komórki nabłonka niektórych płazińców (wirków), służące do ataku lub obrony. Wyrzucone do wody szybko pęcznieją i pokrywają się śluzem, krępując ruch ofiary lub napastnika
rodnia -
začněte se učit
gametangium żeńskie, komórka lub organ rośliny, w którym powstają gamety żeńskie. Występuje u mszaków, paprotników i nagozalążkowych
ropalia (ciałka brzeżne) -
začněte se učit
struktury występujące u meduz w obwodowej części parasola, zawierające narządy równowagi (statocysty) i skupiska komórek światłoczułych (oczka)
ryzoderma -
začněte se učit
skórka pokrywająca podziemny pęd rośliny. Charakteryzuje się brakiem kutykuli i aparatów szparkowych oraz włosków ochronnych. Niektóre jej komórki wytwarzają włośniki uczestniczące w pobieraniu wody i soli mineralnych
segmentacja (metameria) -
začněte se učit
podział ciała zwierząt na odcinki o podobnym planie budowy. Może być zupełna, tj. obejmować całe ciało łącznie z narządami wewnętrznymi (np. pierścienice z wyjątkiem pijawek), tylko zewnętrzna (np. widoczna jedynie w pokryciu ciała - u stawonogów),
lub tylko wewnętrzna (np. widoczna w budowie kręgosłupa - jak w wypadku kręgowców). Jeżeli segmenty są jednakowe, to segmentację określa się jako homonomiczną (np. u dżdżownicy), a jeżeli różnią się od siebie - segmentację heteronomiczną (np. u owadów)
skórka -
začněte se učit
pierwotna tkanka okrywająca roślin, zbudowana najczęściej z pojedynczej warstwy żywych, ściśle do siebie przylegających komórek. Wyróżnia się dwa rodzaje skórki: epidermę i ryzodermę
somatogamia -
začněte se učit
sposób rozmnażania płciowego grzybów. Polega na łączeniu się pojedynczych komórek (np. drożdżak) lub zrastaniu się zróżnicowanych płciowo strzępek niektórych grzybów (np. podstawczaki)
sporofil -
začněte se učit
liść zarodnionośny, liść na którym występują zarodnie (sporangia)
sporofilostan -
začněte se učit
kłos zarodnionośny, skupienie liści zarodnionośnych na szczycie odgałęzienia pędu, występuje np. u widłaków
sporofit -
začněte se učit
pokolenie diploidalne u roślin, rozmnażające się bezpłciowo. Wytwarza haploidalne zarodniki, z których rozwija się następnie gametofit
statocysta -
začněte se učit
narząd zmysłu równowagi występujący m.in. u parzydełkowców, płazińców, mięczaków i osłonic. Składa się z wypełnionego płynem pęcherzyka utworzonego przez komórki nabłonka czuciowego zaopatrzone w wypustki
oraz kryształów, najczęściej węglanu wapnia (otolity), podtrzymywanych przez te wypustki. Odchylenie ciała od pionu powoduje ruch płynu, zmianę położenia otolitów i pobudzenie komórek zmysłowych, które przekazują impuls do układu nerwowego
stek (kloaka) -
začněte se učit
końcowy odcinek układu pokarmowego, do którego uchodzą przewody układu rozrodczego i wydalniczego. Występuje u wielu gatunków ryb, wszystkich płazów, gadów i ptaków oraz części ssaków (stekowców)
strobilizacja -
začněte se učit
1. sposób rozmnażania bezpłciowego polipów krążkopławów. Polega na podziale poprzecznym polipa na liczne krążki, które po oderwaniu się od jego ciała stają się efyrami (niedojrzałymi płciowo meduzami)
2. proces wyodrębniania się członów tasiemca, odbywający się w obrębie jego szyjki
struna grzbietowa -
začněte se učit
szkielet wewnętrzny w postaci elastycznego pręta zbudowanego z ciasno upakowanych komórek tkanki łącznej. Występuje u zarodków wszystkich strunowców, a u niektórych z nich zachowuje się przez całe życie (np. u lancetnika i większości bezżuchwowców).
u większości kręgowców struna grzbietowa jest wypierana przez chrzęstny lub kostny kręgosłup. Jej resztki zachowują się tylko między kręgami
taksje -
začněte se učit
reakcje ruchowe organizmu lub komórki w odpowiedzi na bodźce fizyczne lub chemiczne pochodzące ze środowiska zewnętrznego. Mogą być dodatnie (przemieszczanie się w kierunku bodźca) lub ujemne (przemieszczanie się w kierunku przeciwnym od bodźca)
w zależności od rodzaju bodźca wyróżnia się m.in. chemotaksje (bodziec chemiczny), termotaksje (temperatura), fototaksje (światło). Służą do poszukiwania optymalnych warunków życia
telom -
začněte se učit
szczytowy, nierozgałęziony odcinek bezlistnego pędu, zawierający tkanki przewodzące
teoria telomowa -
začněte se učit
teoria, zgodnie z którą organy roślinne (łodyga, liście, korzeń) pochodzą od przekształconych jednostek morfologicznych nazywanych telomami
transpiracja -
začněte se učit
zjawisko parowania wody z nadziemnych części rośliny, odbywające się głównie poprzez aparaty szparkowe i przetchlinki
trofofile -
začněte se učit
liście, które pełnią funkcję asymilacyjną
troposporofile -
začněte se učit
liście, które pełnią funkcję asymilacyjną i wytwarzają zarodnie
tropizmy -
začněte se učit
ruchy wzrostowe roślin i zwierząt osiadłych, będące reakcją na działający kierunkowo bodziec. Polegają na wygnaniu się części lub całego ciała w kierunku bodźca (tropizm dodatni) lub w kierunku przeciwnym (tropizm ujemny)
w zależności od rodzaju bodźca wyróżnia się m.in. chemotropizm (bodziec chemiczny), fototropizm (światło), geotropizm (przyciąganie ziemskie)
turgor -
začněte se učit
1. stan wysycenia żywych komórek lub tkanek roślinnych wodą. Umożliwia utrzymanie kształtu i określonej pozycji przez całą roślinę, która nie ma wykształconej tkanki mechanicznej, lub przez jej organy
2. ciśnienie turgorowe, ciśnienie hydrostatyczne pojawiające się w komórkach roślinnych na skutek dopływu wody
tylakoidy (chromatofory) -
začněte se učit
błoniaste struktury obecne w chloroplastach roślin, roślinopodobnych protistów i komórkach bakterii fotosyntetyzujących. W ich błony są wbudowane barwniki aktywne w procesie fotosyntezy, m.in. u bakterii - bakteriochlorofili
układ ambulakralny (układ wodny) -
začněte se učit
występujący wyłącznie u szkarłupni system kanalików, w których krąży płyn o składzie przybliżonym do wody morskiej. Pełni funkcję lokomotoryczną, a także czuciową i oddechową.
Składa się z otaczającego przełyk kanału okrężnego, odchodzących od niego pięciu rozgałęzionych kanałów promienistych zakończonych wystającymi ponad powierzchnię ciała nóżkami ambulakralnymi
oraz krótkiego kanału, który z jednej strony łączy się z kanałem okrężnym, a z drugiej - kontaktuje się ze środowiskiem zewnętrznym poprzez płytkę madreporową (sitową)
urwistki -
začněte se učit
struktury plechy porostów, służące do rozmnażania bezpłciowego, formujące się wewnątrz plechy i wydostające się przez jej pęknięcia. Zawierają od jednej do kilku komórek zielenic lub sinic otoczonych strzępkami grzyba
wibrysy -
začněte se učit
włosy czuciowe, zatokowe, z reguły są długie i sztywne. Stanowią bardzo czuły narząd dotyku. Występują u wielu gatunków ssaków, najczęściej na głowie. Wibrysy wargi górnej nazywane są u zwierząt wąsami
wirion -
začněte se učit
kampletna cząstka wirusa, występująca w środowisku pozakomórkowym i zdolna do atakowania komórek
wiriod -
začněte se učit
czynnik zakaźny mniejszy niż wirus, zbudowany jedynie z RNA, bez otoczki białkowej. Potrafi się namnażać, wykorzystując enzymy gospodarza
wtórna jama ciała (celoma) -
začněte se učit
przestrzeń w ciele zarodka otoczona mezodermą i wypełniona płynem, pojawiająca się w trakcie rozwoju zarodkowego pierścienic, stawonogów, mięczaków, szkarłupni oraz wszystkich strunowców
zalążek -
začněte se učit
żeński organ rozmnażania płciowego roślin nasiennych, w którym rozwija się gametofit żeński (woreczek zalążkowy). Po procesie zapłodnienia przekształca się w nasienie
zanercze (nerka) -
začněte se učit
parzysty narząd wydalniczy występujący u dorosłych gadów, ptaków i ssaków. Jest zbudowany z nefronów, które składają się z ciałek nerkowych oraz prostych i krętych kanalików nerkowych. Zbiera produkty przemiany materii z krwi
zarodnia -
začněte se učit
jedno- lub wielokomórkowy organ, wewnątrz którego powstają zarodniki. Służy do rozmnażania bezpłciowego u protistów, grzybów i roślin
zarodnik (spora) -
začněte se učit
komórka służąca do bezpłciowego rozmnażania się protistów, grzybów i roślin
zoospory -
začněte se učit
ruchliwe zarodniki zaopatrzone w wici wytwarzane przez większość protistów roślinopodobnych i niektóre protisty grzybopodobne
zygospora -
začněte se učit
wielokomórkowa struktura powstająca w wyniku zlania się gametangiów, otoczona grubą ścianą komórkową. Jest odporna na niekorzystne warunki otoczenia, występuje podczas rozmnażania się grzybów np. pleśniaka
zygota -
začněte se učit
komórka powstała w wyniku zapłodnienia, czyli połączenia się komórki jajowej z plemnikiem

Chcete-li přidat komentář, musíte se přihlásit.