Biologia na czasie 3

 0    136 kartičky    olafhajdasz
stáhnout mp3 Vytisknout hrát zkontrolovat se
 
otázka język polski odpověď język polski
allel -
začněte se učit
wersja genu, różniąca się od pozostałych wersji sekwencją nukleotydów. Może być dominujący (oznaczony wielką literą np. A) lub recesywny (oznaczony małą literą np. a)
alternatywne składanie RNA -
začněte se učit
proces składania RNA, podczas którego różne odcinki pre-mRNA są wykorzystywane jako eksony. W jego wyniku powstają odmienne cząsteczki mRNA. Zachodzi w trakcie modyfikacji potranskrypcyjnej RNA
alternatywne źródła energii -
začněte se učit
źródła energii inne niż paliwa kapalne (np. węgiel, gaz, ropa naftowa). Należą do nich m.in. wiatr, woda, promieniowanie słoneczne, ciepło wnętrza ziemi
analogiczne narządy -
začněte se učit
narządy występujące u różnych gatunków, podobne do siebie i spełniające podobne funkcje, ale różniące się pochodzeniem (np. skrzydła owadów i skrzydła ptaków)
antropogeneza -
začněte se učit
całokształt procesów ewolucyjnych, które doprowadziły do powstanie gatunku Homo sapiens
antykodon -
začněte se učit
trzy kolejne nukleotydy w tRNA, których funkcja polega na rozpoznawaniu trzech komplementarnych nukleotydów (kodonu) na nici mRNA podczas syntezy białka
autosomy (chromosomy autosomalne) -
začněte se učit
wszystkie chromosomy z wyjątkiem chromosomów płci
biblioteka cDNA -
začněte se učit
zbiór bakterii, które zawierają różne cząsteczki DNA bez intronów należące do pełnego organizmu
biblioteka genomowa -
začněte se učit
zbiór bakterii, zawierających różne fragmenty genomu jednego organizmu, które po złożeniu tworzą kompletny genom
biocenoza -
začněte se učit
zespół populacji organizmów, żyjących na danym terenie w określonym czasie i powiązanych wzajemnymi zależnościami
biom -
začněte se učit
zespół podobnych biocenoz, występujących na dużych obszarach. O zaliczeniu różnych obszarów do tego samego biomu decyduje podobieństwo cech zasiedlających je organizmów
biofarmaceutyk -
začněte se učit
białko wytworzone w organizmie zmodyfikowanym genetycznie, stosowane do leczenia chorób człowieka
biogeneza -
začněte se učit
całokształt procesów ewolucyjnych, które doprowadziły do powstania życia na Ziemi
biosfera -
začněte se učit
przestrzeń, w której żyją organizmy, obejmująca dolną część atmosfery, powierzchniowe warstwy litosfery i prawie całą hydrosferę
biotop -
začněte se učit
nieożywione środowisko życia organizmów
cecha dominująca -
začněte se učit
cecha warunkowana przez allel dominujący. Ujawnia się zewnętrznie u homozygot dominujących i heterozygot
cecha recesywna -
začněte se učit
cecha uwarunkowana przez allel recesywny. Ujawnia się zewnętrznie tylko wtedy, gdy allelowi recesywnemu towarzyszy drugi allel recesywny, czyli u homozygot recesywnych
cecha sprzężona z płcią -
začněte se učit
cecha warunkowana przez gen lub geny zlokalizowane w chromosomach płci
chromatyda -
začněte se učit
połówka chromosomu
chromatyna -
začněte se učit
kompleks składający się z kwasów nukleinowych i białek, tworzący chromosomy podczas podziału komórki
chromosomy -
začněte se učit
struktury zbudowane z ciasno upakowanej chromatyny. W nich są zlokalizowane geny
chromosomy homologiczne -
začněte se učit
pary chromosomów, z których jeden pochodzi od matki, a drugi - od ojca. Charakteryzują się podobną budową i zawierają podobną informację genetyczną
chromosomy płci -
začněte se učit
chromosomy warunkujące płeć. W wypadku człowieka u kobiety są to dwa jednakowe chromosomy płci (XX), u mężczyzny - dwa różne (XY)
crossing-over -
začněte se učit
proces zachodzący podczas mejozy, w którego wyniku pojawiają się nowe kombinacje alleli genów rodzicielskich i powstają cztery typy gamet
destruenci -
začněte se učit
grupa konsumentów (głównie bakterie i grzyby) rozkładających martwą materię organiczną na proste związki organiczne i nieorganiczne
DNA (kwas deoksyrybonukleinowy) -
začněte se učit
kwas nukleinowy stanowiący materiał genetyczny wszystkich organizmów i niektórych wirusów. Nośnik informacji genetycznej
DNA pozagenowy -
začněte se učit
fragmenty genomu znajdujące się między genami
dobór naturalny (selekcja naturalna) -
začněte se učit
proces polegający na tym, że przeżywają i wydają na świat potomstwo osobniki najlepiej przystosowane do życia w danych warunkach środowiska; główny mechanizm ewolucji
dobór sztuczny (selekcja sztuczna) -
začněte se učit
proces polegający na świadomej, przeprowadzanej przez człowieka, selekcji osobników dopuszczanych do rozrodu
dominacja niezupełna -
začněte se učit
sposób dziedziczenia jednogenowego, w którym żaden z alleli nie dominuje w pełni nad drugim. W efekcie fenotyp heterozygoty jest inny od fenotypów homozygot
dominacja zupełna -
začněte se učit
sposób dziedziczenia jednogenowego, w którym jeden z alleli w pełni dominuje nad drugim allelem. W efekcie fenotyp heterozygoty jest taki sam jak fenotyp homozygoty dominującej
drapieżnictwo -
začněte se učit
forma oddziaływania antagonistycznego, w której drapieżnik atakuje, zabija i zjada ofiarę
dryf genetyczny -
začněte se učit
przypadkowe zmiany częstotliwości występowania alleli w puli genetycznej małej, izolowanej populacji
dywergencja (ewolucja rozbieżna) -
začněte se učit
powstawanie różnic pomiędzy blisko spokrewnionymi organizmami w związku z ich przystosowaniem się do funkcjonowania w różnych warunkach środowiska
efekt cieplarniany -
začněte se učit
naturalne zjawisko fizyczne, polegające na zatrzymaniu ciepła przez atmosferę Ziemi. Powstaje dzięki obecności gazów cieplarnianych, głównie dwutlenku węgla, metanu i pary wodnej, które zatrzymują ciepło emitowane przez rozgrzaną powierzchnię Ziemi,
zapobiegając jego wypromieniowaniu w przestrzeń kosmiczną. Umożliwia to życie na naszej planecie
ekosystem -
začněte se učit
jednostka ekologiczna złożona z biocenozy i jej nieożywionego, fizycznego środowiska - biotopu, które wzajemnie na siebie oddziałują
ekson -
začněte se učit
odcinek genu kodujący informację o kolejności aminokwasów w białku lub nukleotydów w RNA
ekspresja genu -
začněte se učit
procesy prowadzące do odczytania informacji genetycznej zawartej w genie, czyli powstania kodowanego przez gen białka lub RNA
elektroforeza -
začněte se učit
technika rozdzielania cząsteczek (np. DNA, białek) w specjalnym, porowatym żelu pod wpływem pole elektrycznego
endemit -
začněte se učit
gatunek występujący tylko na niewielkich terenach, zwykle odizolowanych od innych
enzymy restrykcyjne (restryktazy) -
začněte se učit
enzymy z grupy endonukleaz, które katalizują rozcinanie dwuniciowego DNA w miejscu o określonej sekwencji (odpowiedniej dla danego enzymu)
eutrofizacja -
začněte se učit
zwiększanie żyzności zbiorników wodnych w wyniku działalności człowieka (np. odprowadzania ścieków bogatych w związki fosforu i azotu). W efekcie następuje gwałtowny rozwój fitoplanktonu, który w powierzchniowej warstwie wód tworzy zakwity
jego obumieranie i rozkład prowadzą do spadku ilości tlenu w wodzie, co powoduje wzrost śmiertelności wielu gatunków ryb i bezkręgowców
ewolucja biologiczna -
začněte se učit
proces stopniowych, kierunkowych i nieodwracalnych przekształceń organizmów
fenotyp -
začněte se učit
cecha lub zespół cech orgaznimu, które są zależne od genotypu i środowiska
forma przejściowa (ogniwo pośrednie) -
začněte se učit
w ewolucji organizm łączący cechy dwóch różnych grup systematycznych, np. gadów i ptaków
gatunek biologiczny -
začněte se učit
grupa podobnych do siebie organizmów, zdolnych do krzyżowania się i wydawania płodnego potomstwa
gatunek inwazyjny -
začněte se učit
gatunek obcy, który stanowi zagrożenie dla gatunków rodzimych
gatunek obcy -
začněte se učit
gatunek, który nie występuje naturalnie na danym terenie
gen -
začněte se učit
podstawowa jednostka dziedziczności. Fragment cząsteczki DNA, który zawiera informacje potrzebne do wytworzenia cząsteczki białka lub RNA.
Gdy białko składa się z więcej niż z jednego łańcucha polipeptydowego, informacja o każdym łańcuchu jest zawarta w innym genie
genom -
začněte se učit
materiał genetyczny organizmu, komórki, struktury komórkowej lub wirusa. U wszystkich organizmów jest zbudowany z DNA
genotyp -
začněte se učit
zespół wszystkich genów organizmu; także - zapis alleli danego genu
heterozygota -
začněte se učit
osobnik mający dwa różne allele danego genu
homologiczne narządy -
začněte se učit
narządy występujące u różnych gatunków, które pełnią odmienne funkcje, ale mają wspólne pochodzenie (np. kończyny przednie kręgowców)
homozygota -
začněte se učit
osobnik mający dwa jednakowe allele danego genu
hybrydyzja DNA -
začněte se učit
połączenie komplementarnych nici kwasów nukleinowych
introdukcja -
začněte se učit
wprowadzenie na dany teren gatunku obcego
intron -
začněte se učit
odcinek genu, który nie pełni funkcji kodujących
inżynieria genetyczna -
začněte se učit
dziedzina genetyki. Jej techniki pozwalają na ingerowanie w materiał genetyczny organizmów w taki sposób, aby zmienić ich cechy dziedziczne
klony -
začněte se učit
organizmy o identycznym genotypie, identyczne komórki lub identyczne cząsteczki DNA
klonowanie -
začněte se učit
proces otrzymywania klonów
kod genetyczny -
začněte se učit
sposób zapisu informacji genetycznej w DNA
kodominacja -
začněte se učit
sposób dziedziczenia jednogenowego, w którym dwa różne allele tego samego genu są równorzędne względem siebie. W efekcie u heterozygot oba białka kodowane przez te allele są wytwarzane jednocześnie i niezależnie od siebie
kodon -
začněte se učit
trzy kolejne nukleotydy w DNA i mRNA, oznaczające jeden aminokwas w łańcuchu białka lub zatrzymanie syntezy białka
koewolucja -
začněte se učit
wzajemna ewolucja populacji dwóch lub większej liczby gatunków, powiązanych silnymi zależnościami ekologicznymi
komensalizm -
začněte se učit
zależność między osobnikami dwóch gatunków, która przynosi korzyści odobnikowi jednego gatunku, a nie wpływa w żaden sposób na osobnika drugiego gatunku
komplementarność zasad -
začněte se učit
prawidłowość w łączeniu się zasad azotowych w kwasach nukleinowych. W DNA adenina zawsze łączy się z tyminą (A-T), a guanina z cytozyną (G-C). W RNA adenina łączy się z uracylem (A-U), a guanina z cytozyną (G-C)
konkurencja -
začněte se učit
rodzaj oddziaływania antagonistycznego, w którym osobniki tego samego gatunku lub różnych gatunków rywalizują ze sobą o zasoby środowiska
konsumenci -
začněte se učit
organizmy cudzożywne, które odżywiają się innymi organizmami
konwergencja (ewolucja zbieżna) -
začněte se učit
upodabnianie się organizmów niespokrewnionych ze sobą pod wpływem tych samych lub podobnych warunków środowiska
liczebność populacji -
začněte se učit
całkowita liczba osobników tworzących populację
ligazy -
začněte se učit
klasa enzymów katalizujących łączenie dwóch cząsteczek z wykorzystaniem ATP. Ligazy DNA uczestniczą w łączeniu nici DNA
łańcuch detrytusowy -
začněte se učit
typ łańcucha troficznego, który rozpoczyna się od destruentów (konsumentów pierwszego rzędu), jego kolejne ogniwa stanowią konsumenci II rzędu i następnych rzędów
łańcuch spasania -
začněte se učit
typ łańcucha troficznego, który rozpoczyna się od producentów, a jego kolejne ogniwa stanowią konsumenci II rzędu oraz następnych rzędów
łańcuch troficzny (łańcuch pokarmowy) -
začněte se učit
ciąg organizmów, z których każdy jest zjadany przez następny organizm. Zwykle składa się z czterech lub pięciu organizmów
mikoryza -
začněte se učit
symbioza grzybów z korzeniami roslin, np. niektórych drzew
mikromacierz DNA -
začněte se učit
płytka zawierająca tysiące sond molekularnych ułożonych w regularny sposób, stosowana w diagnostyce molekularnej chorób
mikrorozmnażanie -
začněte se učit
sposób klonowania roślin, który polega na otrzymywaniu wielu identycznych roślin potomnych z fragmentów rośliny macierzystej
mimetyzm -
začněte se učit
upodabnianie się niektórych gatunków zwierząt barwą lub kształtem do otoczenia, zwiększając szanse przeżycia
mimikra -
začněte se učit
upodabnianie się niektórych gatunków zwierząt do innych, zwiększające szanse przeżycia
mutacja -
začněte se učit
w genetyce: nagła, skokowa i dziedziczna zmiana w materiale genetycznym. Mutacja genowa oznacza zmianę dotyczącą struktury genu. Mutacje genowe dzieli się na substytucje, delecje i insercje.
Mutacja chromosomowa (aberracja chromosomowa) oznacza zmianę dotyczącą struktury lub liczby chromosomów. Wyróżnia się mutacje chromosomowe strukturalne (inwersja, translokacja, duplikacja i delecja) i liczbowe (aneuploidie i poliploidie)
mutagen (czynnik mutagenny) -
začněte se učit
czynnik fizyczny, chemiczny lub biologiczny wywołujący mutację
mutualizm fakultatywny (protokooperacja) -
začněte se učit
oddziaływanie między osobnikami dwóch gatunków przynoszące korzyści każdemu z nich. Zależność ta nie jest niezbędna do przeżycia osobników i może występować okresowo
mutualizm obligatoryjny (symbioza) -
začněte se učit
związek między osobnikami, przynoszący korzyści każdemu z nich i konieczny do ich przeżycia
nisza ekologiczna -
začněte se učit
wszystkie wymagania niezbędne do życia danego osobnika lub gatunku
nukleotyd -
začněte se učit
podstawowy element budujący DNA i RNA. Składa się z reszty kwasu fosforowego, cukru - deoksyrybozy (DNA) lub rybozy (RNA) - i jednej z zasad azotowych - adeniny, guaniny, cytozyny, tyminy (tylko w DNA) lub uracylu (tylko w RNA)
nukleozyd -
začněte se učit
związek, który powstaje w połączenia zasady azotowej (adeniny, guaniny, cytozyny, tyminy lub uracylu) z cząsteczką cukru (deoksyrybozy lub rybozy)
oczko replikacyjne -
začněte se učit
struktura powstała w wyniku rozplecenia DNA
operon -
začněte se učit
występujący u bakterii zespół genów, podlegających wspólnej regulacji
organizm transgeniczny -
začněte se učit
organizm zmodyfikowany genetycznie, zawierający gen pochodzący od innego gatunku
organizm zmodyfikowany genetycznie (GMO) -
začněte se učit
organizm, którego cechy dziedziczne zostały zmienione wskutek ingerencji w jego materiał genetyczny
pasożytnictwo -
začněte se učit
rodzaj oddziaływania antagonistycznego, w którym jeden organizm, nazywany pasożytem, żyje kosztem drugiego organizmu, nazywanego żywicielem
PCR (łańcuchowa reakcja polimerazy) -
začněte se učit
technika powielania fragmentu DNA bez udziału komórek (w probówce), za pomocą polimerazy DNA. Umożliwia otrzymywanie dużej liczby kopii wybranego fragmentu DNA
piramida ekologiczna -
začněte se učit
graficzne przedstawienie struktury ekosystemu, w którym pierwszy poziom stanowią producenci, a następne poziomy konsumenci I rzędu i następnych rzędów. Może obrazować liczbę organizmów, ich masę lub ilość energii zgromadzonej na każdym poziomie troficznym
plejotropia -
začněte se učit
zjawisko, w którego wyniku pod wpływem jednego genu, tzw. genu plejotropowego, ujawnia się wiele cech fenotypowych
polimerazy -
začněte se učit
enzymy, które katalizują syntezę nici komplementarnej na matrycy pojedynczej nici kwasu nukleinowego. Wyróżnia się polimerazy DNA, biorące udział w syntezie DNA, oraz polimerazy RNA, biorące udział w syntezie RNA.
W obu wypadkach matrycą może być nić DNA lub RNA
polirybosom -
začněte se učit
więcej niż jeden rybosom połączony z jedną cząsteczką mRNA
populacja -
začněte se učit
zespół osobników jednego gatunku zamieszkujący określony teren w tym samym czasie
producenci -
začněte se učit
organizmy, głównie rośliny zielone, wytwarzające związki organiczne w procesie fotosyntezy
produkcja pierwotna -
začněte se učit
ilość materii organicznej lub zmagazynowanej energii wytworzona w ekosystemie przez producentów
produkt GMO -
začněte se učit
produkt zawierający organizmy zmodyfikowane genetycznie lub ich fragmenty
profil genetyczny -
začněte se učit
zbiór wybranych sekwencji DNA, pozwalający na identyfikację danej osoby
protoonkogen -
začněte se učit
gen warunkujący prawidłowy przebieg podziałów komórkowych
przeciwciała monoklonalne -
začněte se učit
otrzymywane sztucznie przeciwciała, które mają identyczną swoistość. Są stosowane m.in. w medycynie jako biofarmaceutyki
pula genowa populacji -
začněte se učit
suma alleli wszystkich genów wszystkich osobników wchodzących w skład populacji
radiacja adaptacyjna -
začněte se učit
rozdzielenie się grupy organizmów pochodzącej od wspólnego przodka na liczne, zróżnicowane linie rozwojowe wskutek konieczności dostosowania się do odmiennych warunków środowiska
ramka odczytu -
začněte se učit
seria kodonów w sekwencji DNA, rozpoczynająca się od kodonu START, a kończąca się kodonem STOP
rekombinacja -
začněte se učit
proces prowadzący do powstania nowych układów alleli genów
relikt -
začněte se učit
1. gatunek, którego obszar występowania jest zwykle dużo mniejszy niż w ubiegłych epokach; 2. gatunek należący do grupy systematycznej, która dawniej była mocno zróżnicowana, natomiast obecnie liczy niewiele gatunków
3. tzw. żywa skamieniałość, gatunek który nie uległ zmianie od milionów lat
replikacja DNA -
začněte se učit
proces powielania DNA, prowadzący do powstania dwóch cząsteczek DNA identycznych z cząsteczką wyjściową. Każda z cząsteczek potomnych składa się z jednej nici starej i jednej nici dosyntetyzowanej.
Z tego względu replikację DNA określa się jako półzachowawczą lub semikonserwatywną
reintrodukcja -
začněte se učit
powtórne umieszczenie osobników danego gatunku w miejscu, w miejscu w którym ten gatunek wyginął
restytucja -
začněte se učit
działania ochronne mające na celu, odtworzenie gatunku w sytuacji, gdy jego populacja jest zbyt mała
RNA (kwas rybonukleinowy) -
začněte se učit
kwas nukleinowy uczestniczący bezpośrednio bądź pośrednio w odczytywaniu informacji genetycznej. U RNA wirusów stanowi on nośnik informacji genetycznej
roślinożerność -
začněte se učit
rodzaj oddziaływania antagonistycznego, w którym roślinożerca zjada roślinę (zwykle tylko jej niektóre części)
różnorodność biologiczna (bioróżnorodność) -
začněte se učit
bogactwo form życia na Ziemi. Wyróżnia się: różnorodność genetyczną (wewnątrzgatunkową), różnorodność gatunkową oraz różnorodność ekosystemową (biocenotyczną)
rybozym -
začněte se učit
cząsteczka RNA pełniąca funkcję kataliczną
sekwencjonowanie DNA -
začněte se učit
ustalanie kolejności nukleotydów w DNA (sekwencji)
sieć pokarmowa (sieć troficzna) -
začněte se učit
wzajemne zależności pokarmowe między organizmami w ekosystemie
siedlisko -
začněte se učit
przestrzeń fizyczna, w której występuje dany organizm
składanie DNA -
začněte se učit
proces wycinania i usuwania intronów oraz łączenia że sobą eksonów, zachodzący podczas modyfikacji potrankrypcyjnej pre-mRNA
sonda molekularna -
začněte se učit
krótki, sztucznie utworzony, jednoniciowy fragment kwasu nukleinowego, umożliwiający odszukanie określonego genu w materiale genetycznym dzięki dołączonemu do niego znacznikowi
specjacja -
začněte se učit
proces powstawania nowych gatunków. Może zachodzić na skutek rozdzielenia populacji jednego gatunku barierą geograficzną (specjacja allopatryczna) lub wykształcenia się mechanizmu izolacji rozrodczej (specjacja sympatryczna)
sukcesja ekologiczna -
začněte se učit
proces ciągłych, kierunkowych zmian, które prowadzą do stopniowego przekształcania się ekosystemów. Wyróżnia się sukcesję pierwotną która zachodzi na obszarze dotychczas niezajętym przez żadną biocenozę,
oraz sukcesję wtórną, która zachodzi na obszarze zajętym wcześniej przez biocenozę, która została zniszczona
szczątkowe narządy -
začněte se učit
narządy słabo wykształcone, częściowo lub całkowicie niefunkcjonujące i uwstecznione w porównaniu z odpowiadającymi im narządami występującymi u ewolucyjnych przodków
szczepionki rekombinowane -
začněte se učit
szczepionki wytwarzane za pomocą organizmów transgenicznych, zawierające białko patogenu zdolne do wywołania reakcji odpornościowej organizmu człowieka
telomeraza -
začněte se učit
enzym kontrolujący długość zakończeń (telomerów) w chromosomach
telomery (sekwencje telomerowe) -
začněte se učit
wielokrotnie powtórzone kilkunukleotydowe odcinki DNA o takiej samej sekwencji, znajdujące się na końcach chromosomów
terapia genowa -
začněte se učit
metoda leczenia, polegająca na wprowadzeniu do komórek pacjenta prawidłowo funkcjonującej wersji uszkodzonego genu
tolerancja ekologiczna -
začněte se učit
zdolność organizmów do przystosowania się do zmian czynników środowiska
transkrypcja -
začněte se učit
przepisywanie informacji genetycznej z DNA na RNA; synteza RNA. Jeden z etapów ekspresji genu
translacja -
začněte se učit
tłumaczenie sekwencji nukleotydów w mRNA na sekwencję aminokwasów w łańcuchu polipeptydowym; synteza białka. Jeden z etapów ekspresji genu
transformacja genetyczna -
začněte se učit
proces wprowadzania obecnego DNA do komórki
wektor -
začněte se učit
1. w biotechnologii: plazmid, sztuczny chromosom, wirus lub bakteria stosowane do wprowadzenia obcego DNA do komórki; 2. w ekologii: organizm, który uczestniczy w przenoszeniu pasożyta z jednego osobnika na drugiego
widełki replikacyjne -
začněte se učit
obszar, w którym cząsteczka DNA ulega rozpleceniu w trakcie replikacji
zagęszczenie populacji -
začněte se učit
liczna osobników danej populacji przypadająca na jednostkę powierzchni lub objętości zajmowanego przez nie obszaru
zakres tolerancji ekologicznej -
začněte se učit
zakres zmienności czynnika, w którego obrębie organizm jest zdolny utrzymywać wszystkie procesy życiowe
zmienność -
začněte se učit
zróżnicowanie cech osobników w obrębie jednego gatunku. Wyróżnia się zmienność genetyczną, która jest uwarunkowana czynnikami genetycznymi, i zmienność środowiskową (fluktuacyjną, modyfikacyjną), która jest uwarunkowana warunkami środowiskowymi

Chcete-li přidat komentář, musíte se přihlásit.