Genetyka (ważne nazwiska i pojęcia)

5  2    115 kartičky    lenka1
stáhnout mp3 Vytisknout hrát zkontrolovat se
 
otázka język polski odpověď język polski
genetyka
začněte se učit
z języka greckiego genetes, czyli zrodzony; nauka zajmująca się zjawiskiem dziedziczności i zmienności organizmów na podstawie informacji genetycznej zawartej w kwasach nukleinowych DNA i RNA
Gregor Mendel
začněte se učit
zakonnik z Moraw, jako pierwszy opisał prawa rządzące zjawiskiem dziedziczności cech
Thomas Hunt Morgan
začněte se učit
twórca teorii dziedziczności opartej na chromosomach (sprostowanie do II prawa Mendla)
Frederick Griffith
začněte se učit
Przeprowadził eksperyment udowadniajacy zjawisko transformacji wśród bakterii.
Joachim Hammerling
začněte se učit
Przeprowadził doświadczenie, wskazujące jądro jako ośrodek komórki, zawierający materiał dziedziczny.
Oswald Theodore Avery
začněte se učit
Wraz ze współpracownikami udowodnił, że to DNA jest nośnikiem informacji genetycznej.
James D. Watson i Francis Crick
začněte se učit
Określili strukturę przestrzenną DNA.
Frederick Sanger
začněte se učit
Opracował technologię pozwalajacą odczytywać sekwencję nukleotydów DNA.
Human Genome Project
začněte se učit
rok 2003 - ogłoszenie sekwencji 99% genomu człowieka w ramach badań, określonych jako Human Genome Project
DNA
začněte se učit
kwas deoksyrybonukleinowy, jeden z kwasów nukleinowych, polimer zbudowany z pojedynczych jednostek (monomerów), zwanych nukleotydami; w komórce odgrywa rolę banku informacji o niej samej
nukleozyd
začněte se učit
pięciowęglowy cukier (deoksyryboza lub ryboza) połączony wiązaniem N-glikozydowym z zasadą azotową adeniną, guaniną, cytozyną, tyminą lub uracylem
nukleotyd
začněte se učit
nukleozyd połączony wiązaniem estrowym z resztą kwasu fosforowego(V)
zasada azotowa
začněte se učit
związek pierścieniowy, który w swojej cząsteczce zawiera azot; wyróżniamy zasady purynowe i pirymidynowe
zasada purynowa
začněte se učit
zasada azotowa tzw. duża, zbudowana z dwóch pierścieni (6 i 5 - członowego) połączonych ze sobą; zasady purynowe to adenina (A) i guanina (G)
zasada pirymidynowa
začněte se učit
zasada azotowa tzw. mała, zbudowana z jednego pierścienia 6-członowego, zawierającego azot; zasady pirymidynowe to: cytozyna, tymina i uracyl
cechy budowy DNA
začněte se učit
dwuniciowy, nici antyrównoległe, komplementarny, spiralny (heliks)
zasada komplementarności zasad
začněte se učit
W dwuniciowym kwasie DNA dwie nici biegnace do siebie antyrównolegla łączą się ze sobą za pomocą wiazań wodorowych tzw mostków wodorowych. Adenina łączy się zawsze z tyminą podwójnym mostkiem, a guanina z cytozyną mostkiem potrójnym.
RNA
začněte se učit
kwas rybonukleinowy, jeden z kwasów nukleinowych, jednoniciowy polimer złożony z nukleotydów zawierających cukier rybozę; zasady azotowe takie jak w DNA ale zamiast tyminy jest uracyl
rodzaje RNA
začněte se učit
mRNA - informacyjny RNA, rRNA - rybosomalny RNA, tRNA-transportowy RNA
mRNA
začněte se učit
matrycowy, informacyjny - służy za bezpośrednią matrycę, na której budowane są białka; bierze udział w translacji
rRNA
začněte se učit
rybosomowy, wchodzi w skład rybosomów
tRNA
začněte se učit
transportujacy, podczas biosyntezy białek służy do przenoszenia aminokwasów i wstawiania ich w odpowiednie miejsca na rybosomach podczas translacji (tRNA połączony z aminokwasem nosi nazwę amino-acylo-tRNA)
replikacja
začněte se učit
powielenie DNA przed podziałem komórkowym. Jej cel to zbudowanie identycznej kopii (klonu) DNA, którą będzie można przekazać do komórki potomnej.
enzymy replikacyjne
začněte se učit
PolimerazaDNA, Helikaza, Primaza, Ligaza, Telomeraza
polimerazaDNA
začněte se učit
kompleks enzymatyczny, odpowiada przede wszytkim za komplementarne przyłączanie nukleotydów do nowo powstającej nici oraz za skanowanie wyników pracy i naprawianie błędów
helikaza
začněte se učit
enzym rozrywający wiązania wodorowe między zasadami azotowymi; tworzy w ten sposób tzw. widełki replikacyjne, co jest niezbędne do zapoczątkowania replikacji
primaza
začněte se učit
enzym odpowiadający za zbudowanie krótkich odcinków RNA (primerów), do których polimeraza może dobudować nukleotydy DNA
ligaza
začněte se učit
enzym spajający niezwiązane odcinki nowo syntetyzowanego DNA
telomeraza
začněte se učit
kompleks enzymatyczny odpowiedzialny za umożliwienie replikacji końcowych odcinków nici DNA
etapy raplikacji
začněte se učit
inicjacja, elongacja, terminacja,
gen
začněte se učit
podstawowa jednostka dziedziczności, odcinek DNA, dzięki któremu możliwa jest synteza odcinka RNA oraz jednego łańcucha polipeptydowego (białka)
genom
začněte se učit
zbiór wszystkich genów danego organizmu, czyli komplet jego informacji genetycznej; termin ten oznacza również pojedynczy komplet chromosomów (haploidalny); genom może przyjmować postać DNA dwuniciowego (większość organizmów) lub jedononiciowego (wirusy) oraz jedno- lub dwuniciowego RNA (wirusy)
Chromatyna
začněte se učit
postać występowania DNA w komórce w powiązaniu z białkami histonowymi i niehistonowymi
Chromosom
začněte se učit
wybarwiajaca się struktura zbudowana z silnie skręconej chromatyny, pojawiająca się w komórce w związku z jej podziałem
chromatydy siostrzane
začněte se učit
cząsteczki DNA stanowiące połówki chromosomu po replikacji, przy czym jedna stanowi identyczną kopię drugiej
nukleosom
začněte se učit
odcinek DNA zawierający ok. 146 par nukleotydów, nawiniętny na oktamer histonowy (8 histonów H2A, H2B, H3, H4) i spięty histonem H1
solenoid
začněte se učit
spiralne zwinięcie fibryli chromatynowej
fibryla chromatynowa
začněte se učit
zbiór nukleosomów ułożonych naprzemiennie (w zygzak), tworzący superhelisę
domena
začněte se učit
pojedyncza pętla solenoidu, "zapięta " białkiem niehistonowym
budowa chromosomu
začněte se učit
chromatydy, centromer (przewężenie pierwotne), przewężenie wtórne, satelita
rodzaje chromosomów
začněte se učit
metacentryczny, submetacentryczny, akrocentryczny, telocentryczny
autosomy
začněte se učit
chromosomy ciała, czyli wszystkie z wyjątkiem chromosomów płciowych
allosomy
začněte se učit
heterochromosomy, chromosomy płci (u człowieka X i Y)
chromosomy niehomologiczne
začněte se učit
chromosomy różne pod względem zawartości gentycznej (w kariotypie zaznaczone różnymi numerami)
chromosomy homologiczne
začněte se učit
chromosomy podobne do siebie pod względem zawartości genetycznej (w kariotypie oznaczone tymi samymi numerami), jeden z nich pochodzi od ojca a drugi od matki
chromosomy politeniczne
začněte se učit
olbrzymie, powstają w wyniku nierozchodzenia się chromatyd po kilkukrotnej replikacji
chromosomy szczoteczkowe
začněte se učit
zawierające dużo pętli bocznych, służących intensywnej syntezie RNA, występują w oocytach kręgowców
kariotyp
začněte se učit
obraz wszystkich chromosomów organizmu
haplont
začněte se učit
organizm z pojedynczą liczbą chromosomów
diplont
začněte se učit
organizm z podwójną liczbą chromosomów
kod genetyczny
začněte se učit
metoda zapisu informacji genetycznej organizmu
cechy kodu genetycznego
začněte se učit
trójkowy, jednoznaczny, zdegenerowany, niezachodzący, bezprzecinkowy, uniwersalny, kolinearny
kod trójkowy
začněte se učit
trzy kolejne nukleotydy stanowią kodon, jeden kodon koduje jeden aminokwas
kod jednoznaczny
začněte se učit
każdy kodon koduje jeden i tylko jeden aminokwas
kod zdegenerowany
začněte se učit
aminokwasy mogą być kodowane przez więcej niż jeden kodon, ale jeden kodon koduje tylko jeden aminokwas
kod niezachodzacy
začněte se učit
ostani nukleotyd jednego kodonu nie może być równocześnie pierwszym następnego
kod bezprzecinkowy
začněte se učit
między kodonami nie ma żadnych przerw, wskaźników, itp., które pokazywałyby gdzie kończy się jeden kodon a zaczyna następny
kod uniwersalny
začněte se učit
w całym świecie ożywionym te same trójki kodują te same aminokwasy
kod kolinearny
začněte se učit
kolejność ułożenia kodonów ściśle determinuje kolejność ułożenia aminokwasów w łańcuchu polipeptydowym
biosynteza białek
začněte se učit
powstawanie białek na podstawie matrycyDNA
transkrypcja
začněte se učit
przepisywanie informacji genetycznej (potrzebnego pojedynczego odcinka DNA z danym genem)
translacja
začněte se učit
"tłumaczenie" kodu genetycznego na język aminokwasów i białek
polimerazaRNA
začněte se učit
enzym przeprowadzający transkrypcję DNA
operon
začněte se učit
zespół współdziałających ze sobą genów, składający się z promotora, operatora, genu struktury, represora
gen recesywny
začněte se učit
gen ujawniajacy się tylko w homozygocie recesywnej
gen dominujacy
začněte se učit
gen ujawniajacy się w heterozygocie, oznaczany wielką literą
homozygota
začněte se učit
para identycznych alleli dominujących lub recesywnych, jeden pochodzi od ojca a drugi od matki
heterozygota
začněte se učit
para różnych alleli - dominujący i recesywny
I prawo Mendla
začněte se učit
prawo czystości genetycznej gamet: każda gameta w procesie powstawania (mejozy) otrzymuje tylko jeden allel z pary alleli danego genu
II prawo Mendla
začněte se učit
prawo niezależnego dziedziczenia się cech: zakłada że poszczególne geny dziedziczą się niezależnie od siebie, tworząc w gametach wszystkie kombinacje z jednakowym prawdopodobieństwem, zaś w potomstwie całą mozaikę cech
Teoria dziedziczności Morgana
začněte se učit
Geny zlokalizowane są na chromosomach, każdy gen zajmuje na chromosomie ściśle określone miejsce czyli locus. Wszystkie geny jednego chromosomu ułożone są jeden za drugim liniowo i tworzą grupę sprzężoną. Zlokalizowanie wszystkich genów danego chromosomu pozwala na opracowanie tzw. mapy chromosomowej (genowej).
crossing over
začněte se učit
wymiany odcinków między chromosomami siostrzanymi (homologicznymi), tworzenie nowych kombinacji genów, tworzenie rekombinantów
konwersja
začněte se učit
proces polegający na tym, że jedna z chromatyd siostrzanych replikuje od pewnego momentu według wzorca chromatydy niesiostrzanej
linia czysta
začněte se učit
zbiór osobników homozygotycznych względem danej cechy lub cech; dawniej: grupa osobników utrzymująca się w danym typie np. koloru kwiatów – wszystkie osobniki (jednego gatunku) rodzicielskie i potomne maja kwiaty czerwone i tylko czerwone
Pokolenie P
začněte se učit
pokolenie rodzicielskie
Pokolenie F
začněte se učit
pokolenie potomków, zwyczajowo opisywane numerami
genotyp
začněte se učit
zestaw genów warunkujący dane cechy organizmu
fenotyp
začněte se učit
zestaw ujawniających się cech organizmu uwarunkowanych genotypem
krzyżowka testowa
začněte se učit
wsteczna, skrzyżowanie ze sobą osobnika badanego z homozygotą recesywną pod kątem badanej cechy, w celu ustalenia jego homo- lub hetrozygotyczności
dominacja zupełna
začněte se učit
Jeden allel danego genu jest dominujacy w stosunku do drugiego w danej parze. W zestawie heterozygotycznym ujawni się jego cecha.
dominacja niezupełna
začněte se učit
kiedy żaden allel w swojej obecności nie jest w stanie w pełni ujawnić cechy przez siebie warunkowanej; efekt fenotypowy stanowi wartość pośrednią między fenotypami warunkowanymi między dwoma allelami
kodomiancja
začněte se učit
Kiedy dwa allele w pełni ujawniaja warunkowaną przez siebie cechę, fenotyp charakteryzuje się mozaikowatością danej cechy. Przykład: dziedziczenie grupy krwi AB u człowieka.
geny dopełniające
začněte se učit
ich jednoczesne oddziaływanie jest niezbędne do wykształcenia się danej cechy; przykład: dziedziczenie koloru kwiatów u groszku pachnącego
geny kumulatywne
začněte se učit
polimeryczne - sumowanie się ich działania wpływa na natężenie danej cechy
geny hipostatyczne
začněte se učit
cecha ujawnia się tylko wtedy, gdy gen epistatyczny występuje w układzie homozygotycznym recesywnym; przykład: dziedziczenie barwy łusek spichrzowych u cebuli
gen plejotropowy
začněte se učit
gen wpływający na kilka cech jednocześnie; przykład: dziedziczenie sierści u myszy
geny sprzężone z płcią
začněte se učit
geny zlokalizowane na allosomach (na X); ujawnienie cechy jest ściśle zdeterminowane płcią
geny sprzężone ze sobą
začněte se učit
geny znajdujące się na tym samym chromosomie
mutacje
začněte se učit
samorzutne lub indukowane zmiany w materiale genetycznym, prowadzące do powstania całkiem nowej informacji genetycznej
rodzaje mutacji
začněte se učit
milczące, nonsensowne, zmiany sensu
mutacje punktowe (genowe)
začněte se učit
obejmujące swoim zasięgiem jeden gen: substytucja (tranzycja, transwersja), delecja, insercja
substytucja
začněte se učit
podstawienie jednej zasady azotowej inną
delecja
začněte se učit
wypadnięcie jednego lub kilku par nukleotydów
insercja
začněte se učit
wstawienie jednej lub kilku par nukleotydów
mutacje chromosomowe
začněte se učit
obejmujące swoim zasięgiem fragmenty chromosomów (wielu genów) lub całe chromosomy: deficjencja, duplikacja, inwersja, translokacja
deficjencja
začněte se učit
utrata fragmentu chromosomu
duplikacja
začněte se učit
podwojenie fragmentu chromosomu
inwersja
začněte se učit
odwrócenie odcinka chromosomu o 180 stopni
translokacja
začněte se učit
przeniesienie fragmentu chromosomu w jego inne miejsce lub na zupełnie inny chromosom
mutacje liczbowe
začněte se učit
genomowe; zmiany obejmujące liczby chromosomów
rodzaje mutacji liczbowych
začněte se učit
aneuploidia, euploidia, autoploidia, alloploidia
aneuploidia
začněte se učit
zmianie ulega liczba pojedynczych chromosomów: monosomia, trisomia
euploidia
začněte se učit
zmianie ulega liczba całych kompletów chromosomów
autoploidia
začněte se učit
zmiana liczby n w obrębie jednego gatunku: triploidia, tetraploidia
alloploidia
začněte se učit
zmiana liczby n będąca efektem krzyżowania się dwóch różnych gatunków(genomów)
przykłady chorób genetycznych
začněte se učit
hemofilia, daltonizm, fenyloketonuria, alkaptonuria, albinizm, anemia sierpowata, mukowiscydoza, pląsawica Huntingtona, zespół cri-du-chat, zespół Downa, zespół Turnera, zespół Klinefeltera
inżynieria genetyczna
začněte se učit
nauka zajmująca się manipulacją genami
dobór sztuczny
začněte se učit
Spośród wszystkich osobników danej populacji, człowiek wybiera do krzyżówki osobniki o pożądanych cechach.
chów wsobny
začněte se učit
krzyżowanie ze sobą osobników blisko spokrewnionych
heterozja
začněte se učit
wybujałość mieszańców, wyższa od średniej żywotność lub plemność osobników charakteryzujących się wysokiem stopniem heterozygotyczności
enzymy restrykcyjne
začněte se učit
endonukleazy, wykryte w komórkach bakterii, tnące DNA w ścisle określonych warunkach
lepkie końce
začněte se učit
jednoniciowe, komplementarne względem siebie odcinki DNA, powstałe po działaniu restryktaz
wektor
začněte se učit
czynnik służący jako przenośnik stosowanego genu z komórki do komórki; może być nim plazmid, wirus lub sztuczny chromosom bakteryjny
sonda molekularna
začněte se učit
odcinki kwasu nukleinowego (np. izolowane mRNA) hybrydyzujące z wybraną sekwencją na zasadzie komplementarności lub będące efektem syntezy, opartej na znajomości składu aminokwasowego białka kodowanego przez poszukiwany gen
zastosowanie inżynieri genetycznej
začněte se učit
modyfikowanie genetyczne organizmów, klonowanie genetyczne, terapie genowe, analiza porównawcza DNA

Komentář:

licealistka napsal: 2011-01-24 16:43:44
wszystko co być powinno! wielki plus. pozdrawiam i dziękuję za fiszki ;-)

Chcete-li přidat komentář, musíte se přihlásit.