Organy wymiaru sprawiedliwości

Krajowa Rada Sądownictwa

kolegialny organ konstytucyjny składający się z 25 członków powoływanych w kadencji na 4 lata; uprawnienia KRS dotyczą: aktów prawnych regulujących ustrój władzy sądowniczej, powoływania Prokuratora Generalnego, powoływania sędziów, spraw dyscyplinarnych

Uprawnienia KRS dot. aktów prawnych regulujących ustrój władzy sądowniczej

występowanie do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności z Konstytucją RP aktów prawnych dot. niezależności sądów i niezawisłości sędziów

Uprawnienia KRS dot. powoływania Prokuratora Generalnego

rozpatrywanie i ocena kandydatów, ostatecznie prezentują jednego kandydata Prezydentowi RP (drugiego przedstawia Krajowa Rada Prokuratorów)

Uprawnienia KRS dot. powoływania sędziów

rozpatrywanie i ocena kandydatów do pełnienia urzędu sędziego i przedstawianie wniosków o powołanie sędziów Prezydentowi RP; opiniowanie powoływania prezesów i wiceprezesów w sądach powszechnych i wojskowych; rozpatrywanie wniosków o przeniesienie sędziów w stan spoczynku, wyrażenie zgody na dalsze sprawowanie urzędu przez sędziów po 65 roku życia oraz na powrót do pracy sędziów emerytowanych

Uprawnienia KRS dot. spraw dyscyplinarnych

wybór Rzecznika Dyscyplinarnego sędziów sądów powszechnych, ustalanie zasad etyki zawodowej sędziów i dbanie o ich przestrzeganie, występowanie do Rzecznika Dyscyplinarnego o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego oraz odwoływanie się od orzeczeń sądów dyscyplinarnych pierwszej instancji

Skład KRS

Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego; Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego; Minister Sprawiedliwości; osoba powołana przez Prezydenta RP; piętnastu członków wybranych spośród sędziów Sądu Najwyższego, sądów powszechnych, sądów administracyjnych i sądów wojskowych; czterech członków wybranych przez Sejm spośród posłów oraz dwóch członków wybranych przez Senat spośród senatorów

Trybunał Konstytucyjny

samodzielny organ działający na mocy konstytucji, nie podporządkowany żadnemu innemu organowi władzy sądowniczej

Zadanie Trybunału Konstytucyjnego

kontrola hierarchicznej zgodności aktów prawnych (czy akty rzędu niższego są zgodne z aktami rzędu wyższego) przede wszystkim z Konstytucją i niektórymi umowami międzynarodowymi; eliminowanie z systemu prawa norm prawnych z nim niezgodnych; rozpatrywanie skarg konstytucyjnych, rozstrzyganie sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa, odpowiedź na pytania prawne kierowane przez sądy

Skład Trybunału Konstytucyjnego

15 sędziów wybieranych przez Sejm na 9-letnią kadencję (indywidualnie); prezes i wiceprezes są powoływani spośród kandydatów przez Prezydenta RP

Kandydaci na członków T.K.

przedstawiani przez min. 50 posłów lub Prezydium Sejmu; muszą wyróżniać się wybitną wiedzą prawniczą oraz posiadać kwalifikacje do zajmowania stanowiska sędziego Sądu najwyższego lub Naczelnego Sądu Administracyjnego; wybierani są tylko na jedną kadencję

Sędziowie T.K. nie mogą

być członkami partii politycznej, związku zawodowego, prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z niezależnością i niezawisłością sędziowską

Kompetencje T.K.

kontrola norm prawnych; rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między centralnymi konstytucyjnymi organami państwa; orzekanie o zgodności działalności partii politycznych z konstytucją; uznawanie przejściowej niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta RP

Do T.K. można zgłosić się z:

kontrolą prewencyjną; inicjatywą powszechną; inicjatywą szczegółową

Kontrola prewencyjna

przysługuje jedynie Prezydentowi RP i polega na zapobieganiu wejściu w życie niewłaściwych rozwiązań prawnych (ustawy przedłożone Prezydentowi do podpisu lub umowy międzynarodowe podlegające ratyfikacji); orzeczenie T.K. ma w tym przypadku charakter wiążący

Inicjatywa powszechna

prawo do kwestionowania zgodności z konstytucją każdego aktu prawnego

Inicjatywa powszechna przysługuje:

Prezydentowi RP; Marszałkowi Sejmu i Marszałkowi Senatu; Prezesowi Rady Ministrów; Pierwszemu Prezesowi Sądu Najwyższego i Prezesowi Naczelnego Sądu Administracyjnego; Prokuratorowi Generalnemu; Prezesowi Najwyższej Izby Kontroli; Rzecznikowi Praw Obywatelskich; grupie 50 posłów lub 30 senatorów

Inicjatywa szczegółowa

oznacza prawo kwestionowanie tylko takich aktów czy norm, które dotyczą spraw objętych zakresem działania wnioskodawcy

Inicjatywa szczegółowa przysługuje:

Krajowej Radzie Sądownictwa; jednostkom samorządu terytorialnego (radom gmin, powiatów, sejmików województw); ogólnokrajowym organom związków zawodowych oraz władzom organizacji pracodawców; Kościołom i związkom wyznaniowym

Trybunał Stanu

samodzielny organ działający na mocy konstytucji, nie podporządkowany żadnemu innemu organowi władzy sądowniczej; orzeka o naruszeniu zapisu konstytucji lub ustawy w związku ze sprawowanym stanowiskiem lub w zakresie urzędowania

Odpowiedzialność konstytucyjną przed T.S. ponoszą:

Prezydent RP; Prezes i członkowie Rady Ministrów; Prezes Narodowego Banku Polskiego; Prezes Najwyższej Izby Kontroli; członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji; osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem; Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych; posłowie i senatorowie

Prawo stawiania prezydenta w stan oskarżenia przysługuje:

wyłącznie Zgromadzeniu Narodowemu

Trybunał Stanu może orzec:

zakazanie pełnienia stanowisk i funkcji publicznych; odebranie praw wyborczych; utratę orderów i wysokich odznaczeń państwowych; poddanie osoby skazanej wyrokiem T.S. karze przewidzianej w kodeksie karnym

Skład Trybunały Stanu

Przewodniczący = Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego; 2 zastępców; 16 członków Trybunału wybieranych spośród posłów i senatorów na czas kadencji parlamentu

Prokuratura

organ kontrolujący przestrzeganie prawa przez ogół obywateli w państwie; prokuratura ściga przestępstwa z urzędu i reprezentuje interes państwa przed sądem

Podział i struktura prokuratury

odpowiada podziałowi i strukturze sądownictwa; prokuratura powszechna - rejonowe, okręgowe i apelacyjne; prokuratura wojskowa - garnizonowa i okręgowa