Prawa człowieka - geneza, instytucje

Prawa człowieka

przyrodzone i niezbywalne prawa przynależne każdemu człowiekowi z racji jego przynależności do rodzaju ludzkiego

Cechy praw człowieka:

przyrodzone, nienaruszalne, powszechne, niezbywalne

Co oznacza, że prawa człowieka są przyrodzone?

nie nabywa się ich w trakcie życia, nie można ich nadać, przysługują one człowiekowi od momentu narodzin

Nienaruszalność praw człowieka

nie można ich pozbawić

Powszechność praw człowieka

są one niezależne od rasy, narodowości, pochodzenia, płci, wieku etc.

Niezbywalność praw człowieka

nie można się ich zrzez

Generacje praw człowieka

podział i kategoryzacja praw człowieka na 3 generacje, zaproponowana przez czesko-francuskiego prawnika Karela Vasaka pod koniec lat 70.

Pierwsza generacja praw człowieka

najbardziej fundamentalne, wynikające z natury ludzkiej, niezależne od systemu prawnego funkcjonującego w państwie; są to prawa związane z egzystencją ludzką (prawo do życia i wolności osobistej), wolnością światopoglądu (wolność myśli, sumienia i wyznania), egzystencją prawną człowieka (równość wobec prawa, prawo do informacji i swobodnego przemieszczania się), prawami politycznymi (prawo do udziału w życiu publicznym, prawo zrzeszania się)

Druga generacja praw człowieka

prawa drugiej generacji zapewniają jednostce rozwój fizyczny i duchowy oraz bezpieczeństwo socjalne; odnoszą się do praw ekonomicznych (prawo do pracy i wynagrodzenia), socjalnych (prawo do wypoczynku, ubezpieczenia, opieki zdrowotnej), kulturalnych (prawo do edukacji, wolności sztuki, korzystania z dorobku cywilizacyjnego)

Trzecia generacja praw człowieka

prawa kolektywne, solidarnościowe, czyli uprawnienia przysługujące grupom, zbiorowością, narodom, odnoszące się do jakości ich życia (np.: prawo do pokoju, demokracji i rozwoju, samostanowienia, równości etc.)

Prawa człowieka w starożytnej Grecji

wyższość praw naturalnych nad stanowionymi głoszona przez sofistów i stoików; demokracja Ateńska V wek p.n.e. - równość obywateli, wolność czynu i słowa w granicach prawa

Prawa człowieka w starożytnym Rzymie

Cycero i Seneka Młodszy głosili niezależność jednostki - źródłem władzy jest lud, który ceduje prawo władzy na cesarza

Prawa człowieka w filozofii chrześcijańskiej

św. Tomasz z Akwinu, prawa nie pochodzą od władz lecz są elementem ludzkiej natury i pochodzą od Boga

Początek kodyfikacji praw człowieka

wydanie przez Jana bez Ziemi w 1215 roku Wielkiej Karty Swobód (zawiera m.in.: prawo do sądu, wolność poruszania się i prawo do własności)

Najważniejsze historyczne dokumenty dotyczące praw człowieka

Wielka Karta Swobód (1215); The Habeas Corpus Act (1679); The Bill of Rights (1689); Amerykańska Deklaracja Niepodległości (1776); amerykańska Karta Praw - poprawki do Konstytucji Stanów Zjednoczonych (1791); Francuska Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela (1789)

Najważniejsze współczesne dokumenty prawa międzynarodowego dotyczące praw człowieka

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela (1948, ONZ); Europejska Konwencja Praw Człowieka (1950, Rada Europy); Europejska Karta Socjalna (1965, Rada Europy); Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka (1966, dot. Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Praw Gospodarczych, Socjalnych i Kulturowych); Konwencja o Prawach Dziecka (1989, ONZ); Dokument Kopenhaski (1990, KBWE)

Instytucje strzegące przestrzegania praw człowieka z ramienia ONZ

Komitet Praw Człowieka; Komisja Praw Człowieka zastąpiona przez Radę Praw Człowieka ONZ w 2006 r.; Komitet Praw Ekonomicznych, Socjalnych i Kulturalnych; Komitet ds. Likwidacji Dyskryminacji Rasowej; Komitet Przeciwko Torturom; Komitet ds. Likwidacji Dyskryminacji Kobiet; Wysoki Komisarz NZ ds. Praw Człowieka

Komitet Praw Człowieka

powołany na mocy Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966 roku; składa się z 18 członków, którzy nadzorują realizację postanowień paktu w państwach, które do niego przystąpiły

Komisja Praw Człowieka

działała w latach 1946-2006, składała się z 53 przedstawicieli państw członkowskich ONZ; sporządzała raporty dotyczące przestrzegania praw człowieka w poszczególnych krajach

Rada Praw Człowieka ONZ

zastąpiła w 2006 Komisję Praw Człowieka, składa się z 47 członków (13 Afryka, 13 Azja, 8 Ameryka Łacińska i Karaiby, 7 Europa Zachodnia, 6 Europa Wschodnia); siedziba w Genewie; wspiera ochronę praw człowieka i zajmuje się naruszeniami

Komitet Praw Ekonomicznych, Socjalnych i Kulturalnych (CESCR)

utworzony w 1986 roku przez Radę Gospodarczą i Społeczną; składa się z 18 ekspertów nadzorujących przestrzeganie ekonomicznych, społecznych i kulturalnych praw człowieka

Komitet ds. Likwidacji Dyskryminacji Rasowej (CERD)

zespół 18 ekspertów powołanych do nadzoru zobowiązań wynikających z Międzynarodowej Konwencji ws. Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Rasowej

Komitet Przeciwko Torturom (CAT)

działa od 1988 roku, obraduje w Genewie, składa się z 10 członków; nadzoruje realizację postanowień Konwencji ws. Zakazu Stosowania Tortur oraz Innego Okrutnego, Nieludzkiego lub Poniżającego Traktowania albo Karania

Komitet ds. Likwidacji Dyskryminacji Kobiet (CEDAW)

działa od 1982 roku, składa się z 23 ekspertów; nadzoru przestrzeganie praw kobiet, rozpatruje również skargi indywidualne

Wysoki Komisarz NZ ds... Praw Człowieka (UNHCHR)

zajmuje się koordynacją działalności NZ w kwestii praw człowieka; rozpatruje sprawozdania i skargi indywidualne

Stowarzyszenia i organizacje działające w Polsce na rzecz praw człowieka

Amnesty International, Polski Czerwony Krzyż, Human Rights Watch