Prawo rodzinne - władza ojcowska

W jaki sposób powstawała władza ojcowska?

Władza ojcowska (patria potestas) powstawała przez: urodzenie w legalnym małżeństwie (matrimonium legitimum), przysposobienie (arrogatio lub adoptio) lub legitymację. Władza ojcowska męża nad żoną powstawał przez conventio in manum, w wyniku którego żona zyskiwała pozycję agnacyjnej córki.

Na podstawie czego stwierdzano ojcostwo danego mężczyzny?

Stwierdzenie ojcowstwa danego mężczyzny opierano na dwóch domniemaniach prawnych (praesemptio iuris). Pierwsze z nich stwierdzało, że za ojca dziecka uznaje się męża matki wg zasady Pater is est, quem nuptiae demonstrant. Matka była zawsze pewna - Mater semper certa est. Drugie domniemanie co do ojcostwa opierało się na ustaleniach medycyny. Dziecko uznawało się za pochodzące z legalnego małżeństwa jeżeli urodziło się najwcześniej 182 dni po zawarciu małżeństwa i najpóźniej 300 dni po rozwiązani

Jakie znasz rodzaje przysposobienia?

Adoptio i arrogatio. Zależało to od tego, czy osoba przysposabiana była osobą sui iuris czy alieni iuris.

Co to była adopcja?

Adopcja była przysposobieniem osoby alieni iuris.

W jaki sposób dokonywano adopcji?

Adopcja była czynnością prawną dokonywaną między adoptującym a ojcem naturalnym dziecka adoptowanego. Adopcja byla czynnością skomplikowaną, jej forma była zaczerpnięta jeszcze z ustawy XII tablic. Było tam napisane, że jeżeli ojciec trzykrotnie (lub jednokrotnie w przypadku córki) sprzeda swojego syna traci nad nim władzę ojcowską. Ojciec naturalny dokonywał więc pozornej sprzedaży i oddawał dziecko w mancipium osobie zaufanej, która przekazywala dziecko adoptującemu.

Jak ewoluowała forma adopcji?

Pod koniec epoki klasycznej do adopcji wystarczała umowa między ojcami rodzin. W prawie justyniańskim adopcja odbywała się przed sądem, obecni byli obaj ojcowie i adoptowany, który (jeżeli był pełnoletni) mógł zgłosić sprzeciw.

Jakie były wymogi adopcji?

Adoptowany nie mógł być starszy od adoptującego. Musiała istnieć między nimi różnica 18 lat wg zasady Adoptio naturam imitatur - Adopcja naśladuje naturę.

Jakie rozróżniano rodzaje adopcji?

Adopcję pełną (adoptio plena) i adopcję niepełną (adoptio minus plena).

Na czym polegała adopcja pełna a na czym niepełna?

Adopcja pełna miała miejsce w przypadku jeżeli adoptujący był wstępnym adoptowanego, np. rodzonym dziadkiem. Na takiego adoptującego przechodziła cała władza ojcowska. Adopcja niepełna miała miejsce w przypadku, gdy adoptującym była osoba obca. W wyniku takiej adopcji adoptowany nabywał prawo dziedziczenia beztestamentowego po adoptującym, ale nie przechodził pod jego władzę ojcowską. Ponadto zachowywał prawa spadkowe w dotychczasowej rodzinie.

Co to była arrogacja i jakie były jej skutki?

Arrogacja była przysposobieniem osoby sui iuris na podstawie aktu publicznoprawnego. Skutki arrogacji były radykalne, osoba taka przechodziła wraz z całą rodziną pod władzę ojcowską i do rodziny agnatycznej nowego zwierzchnika familijnego.

Skąd w prawie rzymskim wzięła się arrogacja? Czy była w jakiś sposób ograniczona?

Arrogacja była związana z ustrojem rodowym w dawnym społeczeństwie rzymskim. Dokonywano jej celem kontynuacji rodziny w przypadku braku naturalnego męskiego potomka. Z powodu doniosłości skutków jakie wywoływała arrogacja wprowadzono dla tego aktu pewne ograniczenia. Początkowo decyzję o arrogacji podejmowano na kurialnym zgromadzeniu ludowym (per populum), a w okresie cesarstwa na podstawie reskryptu cesarskiego (per rescriptum).

Co to była legitymacja?

W okresie prawa poklasycznego źródłem władzy ojcowskiej nad dzieckiem zrodzonym z konkubinatu (liberi naturales) mogła być legitymacja. Było to uznanie przez ojca naturalnego dziecka zrodzonego ze związku pozamałżeńskiego za własne i nadanie mu statusu dziecka małżeńskiego. Legitymacja została wprowadzona w okresie dominatu pod wpływem doktryny chrześcijańskiej przeciwnej związkom pozamałżeńskim.

Jakie znasz rodzaje legitymacji?

Legitimatio per subsequens matrimonium (legitymacja przez poźniejsze małżeństwo), legitimatio per oblationem curiae (legitymacja przez ofiarowanie kurii) i legitimatio per rescriptum principis (legitymacja przez resrypt cesarski).

Na czym polegało legitimatio per subsequens matrimonium?

Legitimatio per subsequens matrimonium polegało na tym, że ojciec dziecka zrodzonego w konkubinacie brał ślub z matką dziecka. W wyniku zawarcia małżeństwa liberi naturales były uznawane za dzieci malżeńskie i wchodziły pod władzę swojego ojca.

Na czym polegało legitimatio per oblationem curiae?

LEgitimatio per oblationem curiae polegało na nadaniu synowi z konkubinatu statusu dziecka malżeńskiego przez wpisanie go na liste dekurionów, czyli członków rady municypalnej połączonego z odpowiednim uposażeniem majątkowym. Możliwa była też legitymacja córki z konkubinatu jeżeli odpowiednio wyposażona majątkowo wyszła za mąż za dekuriona. Tego typu legitymacja miała na celu wprowadzenie zamożnych członków do rady municypalnej, na której spoczywał obowiązek poboru podatków i innych świadczeń na

Co to było legitimatio per rescriptum principis?

Legitimatio per rescriptum principis było nadaniem dziecku pochodzącemu z konkubinatu statusu dziecka małżeńkiego na podstawie reskryptu cesarskiego. Zostało wprowadzone przez Justyniana i stosowane w przypadku, gdy zawarcie małżeństwa z matką było niemożliwe z np. z powodu jej śmierci, zaginięcia lub innych przeszkód do zawarcia małżeństwa.

Jak określano władzę zwierzchnika familijnego nad osobami?

Początkowo władzę zwierzchnika familijnego nad osobami nazywano manus, niezależnie od tego czy władza dotyczyła żony, dzieci czy niewolników. Później, w miarę rozwoju stosunków w rodzinie, wprowadzono nowe określenia władzy ojca rodziny. Władza męża nad żoną nazywana była manus, nad dziećmi patria potestas, nad niewolnikami dominica potestas, a nad osobami wolnymi sprzedanymi mancypacyjnie przez swego pater familias innej osobie mancipium.

Wymień uprawnienia wynikające z władzy ojcowskiej.

Ius vitae necisque potestas (władza życia i śmierci), ius exponendi (prawo porzucenia noworodków), ius vendendi (prawo sprzedaży dzieci), zgoda na zawarcie małżeństwa dzieci.

Na czym polegała vitae necisque potestas?

Vitae necisque potestas to władza życia i śmierci ojca rodziny nad dziećmi. Początkowo za nadużycie tego uprawnienia na ojca spadały sankcje sakralne i cenzorskie. W późniejszym okresie władza ta musiała byc wykonywana w obecności sądu domowego (iudicium domesticum). Ius vitae została oficjalnie zniesiona przez Konstantyna Wielkiego w IVw. Uznał on zabicie własnego dziecka za parricidium czyli zabicie najbliższego krewnego.

Na czym polegała ius exponendi?

Ius exponendi to prawo porzucenia noworodków przez ojca ojca rodziny. Stosowana była szczególnie w odniesieniu do dzieci słabowitych, noworodków płci żeńskiej czy zdeformowanych. W okresie dominatu praktyka ta była ustawowo zabroniona i potępiana przez Kościół, ale w praktyce tolerowana.

Co to było ius vendendi?

Ius vendendi to prawo sprzedaży dzieci przez ojca rodziny nawet trans Tiberim czyli w praktyce poddania ich w niewolę. Sprzedaż w obrębie państwa stwarzała dziecku status in mancipio, który był podobny do niewoli. Status ten wygasał w momencie wyzwolenia, dziecko wracało wtedy pod władzę ojca. Ustawa XII Tablic ograniczała możliwośc sprzedaży, po trzeciej sprzedaży syn wychodził spod władzy ojca. Dioklecjan zakazał wszelkiego alienowania dzieci, a Konstantyn Wielki zezwolił na sprzedaż noworodkó

Jak ewoluowała władza pater familias?

Z czasem władza pater familias traciła swój bezwzględny i nieograniczony charakter. Od schyłku republiki coraz częściej podkreślano nie tylko uprawnienia pater familias, ale także jego obowiązki wobec dzieci.

Przedstaw ogólną charakterystykę władzy pater familias nad majątkiem.

Majątek rodziny starorzymskiej stanowił jedność ekonomiczną. Jego jedynym zarządcą i właścicielem był pater familias. Był też jedynym przedstawicielem rodziny na zewnątrz w obrocie prawno-majątkowym. Wszelkie nabytki dzieci przypadały majątkowy ojca. Z czasem, wraz ze słabnięciem władzy pater familias i rozwojem gospodarki towarowo-pieniężnej przyznawano pewne uprawnienia w zakresie majątkowym osobom alieni iuris. Oznaką tego procesu było wydzielanie mas majątkowych, głównie w postaci peculium i

Co to było peculium?

Peculium to pewne elementy majątku wydzielone rachunkowo z majątku familijnego i przekazane w zarząd i używanie synowi pod władzą lub niewolnikowi. Prawnie właścicielem peculium pozostawał ojciec rodziny i mógł je w każdej chwili odwołać. Zwierzchnik familijny na podstawie actio de peculio odpowiadał za zobowiązania syna do wysokości peculium.

Co to było peculium castrense?

Peculium castrense to specjalny rodzaj peculium, był to odrębny majątek syna nabyty przez niego w czasie trwania wojny np. jako łup wojenny. Peculium castrense stawało się własnością ojca tylko w przypadku, gdy syn przed śmiercią nie zadysponował nim inaczej w testamencie.

Co to było peculium quasi castrense?

W okresie dominatu zasady dotyczące peculium castrense zostały zastosowane również do nabytków zdobytych przez filius familias w czasie pełnienia służby świeckiej, publicznej lub duchownej. Peculium to nazywano peculium quasi castrense - peculium jak gdyby obozowe.

Co to były bona materna?

Bona materna to dobra odziedziczone po matce przez dziecko rodziny. Ojciec mógł tymi dobrami zarządzać i czerpać z nich pożytki, ale nie mógł ich zastawić ani zbyć.

W jaki sposób dzieci wychodziły spod władzy ojcowskiej?

Dzieci wychodziły spod władzy ojcowskiej na skutek śmierci zwierzchnika familijnego lub w momencie, gdy uległ on capitis deminutio maxima lub media. Osoby alieni iuris stawały się wówczas sui iuris. Wyłączenie spod władzy ojcowskiej następowało także, gdy osoba alieni iuris obejmowała wysokie stanowisko państwowe lub publiczne np. westalki kapłana Jowisza, konsul, biskup. Pater familias mógł też starcić władzę ojcowską na skutek ciężkich przewinień wobec dziecka np. porzucenia. Wyjście spod wład

Co to była emancypacja?

Emancypacja była aktem prawnym, na podstawie którego dziecko rodziny stawało sie osobą sui iuris, co skutkowało wyjściem spod patria potestas i zerwaniem pokrewieństwa agnatyznego z dotychczasową rodziną. Dla emancypowanego było to capitis deminutio minima. Celem emancypacji ojciec rodziny trzykrotnie mancypował syna za pomocą pozornej sprzedaży osobie zaufanej, co wyzwalało go pod władzy ojca.

Jak wyglądała emancypacja wg prawa justyniańskiego?

Emancypacja wg prawa justyniańskiego odbywała się przed sądem przez oświadczenie ojca rodziny. Osoba emancypowana mogła się nie zgodzic na dokonanie tego aktu jeżeli była dojrzała. Tę formę emancypacji nazywano emacipatio Iustinianea.